وازکتومی چیست؟ علت انجام، روش، اثربخشی و عوارض وازکتومی

وازکتومی نوعی پیشگیری از باروری است که جریان ورود اسپرم به منی را قطع می کند. این کار با بریدن و مسدود کردن لوله هایی که اسپرم را حمل می کنند، انجام می شود. وازکتومی با بروز برخی عوارض و مشکلات همراه است و معمولاً می تواند به صورت سرپایی و تحت بی حسی موضعی انجام شود.

پیش از انجام وازکتومی، فرد باید از تصمیم خود برای نداشتن فرزند در آینده اطمینان حاصل کند. اگرچه امکان برگشت وازکتومی وجود دارد، اما وازکتومی به عنوان یک روش دائمی پیشگیری باروری در نظر گرفته می شود. 

البته وازکتومی هیچ گونه محافظتی در برابر عفونت های مقاربتی (بیماریهای منتقل شده از راه جنسی) ارائه نمی دهد.

چرا وازکتومی انجام می‌شود؟

وازکتومی یک انتخاب ایمن و موثر برای پیشگیری از باروری برای افرادی است که مطمئن هستند نمی خواهند در آینده صاحب فرزند شوند.

• وازکتومی تقریباً 100 درصد در پیشگیری از بارداری مؤثر است.
• وازکتومی، نوعی جراحی سرپایی با احتمال خطر پایی در بروز عوارض یا عوارض جانبی است.
• هزینه وازکتومی بسیار کمتر از هزینه استریلیزاسیون یا جراحی ضدبارداری زنان (بستن لوله ها) یا هزینه استفاده طولانی مدت از داروهای ضد بارداری است.
• در وازکتومی، فرد دیگر نیازی به انجام اقدامات کنترل بارداری مانند استفاده از کاندوم در طول برقراری رابطه جنسی نخواهد داشت.

عوارض جانبی وازکتومی

یکی از نگرانی های احتمالی در مورد انجام وازکتومی این است که ممکن استنظر افراد درباره داشتن فرزند در آینده تغییر کند. اگرچه احتمال بازگشت وازکتومی وجود دارد، اما هیچ تضمینی برای بازگشت توانایی باروری در آینده وجود ندارد. جراحی برگشت وازکتومی پیچیده تر از انجام وازکتومی است، که می تواند نسبت به وازکتومی با هزینه بیشتر و در برخی موارد بی اثر باشد.

تکنیک ها یا روش های دیگری نیز برای بارداری پس از انجام وازکتومی، مانند لقاح آزمایشگاهی نیز وجود دارد. با این حال، این روش ها ممکن است هزینه بیشتر و اثربخشی کمتری داشته باشند. بهتر است پیش از انجام وازکتومی، فرد از تصمیم خود برای نداشتن توانایی باروری در آینده اطمینان حاصل کند.

در صورت بروز درد مزمن در بیضه یا ابتلا به هرگونه عارضه مرتبط با بیضه ها، ممکن است وازکتومی انجام نشود. در بیشتر افراد، انجام وازکتومی با هیچ گونه عارضه جانبی قابل توجهی همراه نیست و عوارض جدی آن به ندرت ممکن است ایجاد می شوند.

عوارض جانبی که بلافاصله پس از جراحی ممکن است ایجاد شوند، می توانند شامل موارد زیر باشند:

• خونریزی یا وجود لخته خون (هماتوم) در داخل کیسه بیضه
• وجود خون در مایع منی 
• کبودی کیسه بیضه 
• ایجاد عفونت در محل جراحی
• بروز درد یا ناراحتی خفیف
• تورم

عوارض تاخیری می تواند شامل موارد زیر باشد:

• ایجاد درد مزمن، که می تواند برای 1٪ تا 2٪ از افرادی که جراحی می کنند ایجاد شود
• تجمع مایع در بیضه، که می تواند باعث ایجاد درد مبهم و تشدید درد انزال باشد.
• التهاب ناشی از نشت اسپرم (گرانولوما)
• بارداری، در صورتی که وازکتومی موثر نباشد که این اثر به ندرت ایجاد می شود.
• ایجاد کیست غیر طبیعی (اسپرماتوسل) در لوله کوچک و پیچ خورده واقع در بالای بیضه که اسپرم را جمع آوری و منتقل می کند (اپیدیدیم).
• ایجاد کیسه‌ای پر از مایع (هیدروسل) اطراف بیضه و ایجاد تورم در کیسه بیضه.

نگرانی های بی اساس

بسیاری از افراد نگران هستند که انجام وازکتومی باعث بروز مشکلات جدی شود؛ اما این ترس ها معمولاً بی اساس هستند. به عنوان مثال، وازکتومی نمی تواند باعث بروز موارد زیر شود:

• تاثیر بر عملکرد جنسی فرد: وازکتومی بر میل جنسی یا مردانگی فرد به جز جلوگیری از باروری، هیچ تأثیر دیگری نخواهد داشت. در برخی موارد، حتی رضایت جنسی بالاتری پس از انجام وازکتومی گزارش شده است.
• آسیب دائمی به اندام های جنسی: احتمال بسیار کمی وجود دارد که بیضه ها، آلت تناسلی یا سایر قسمت های دستگاه تناسلی در طی جراحی آسیب ببینند. در موارد بسیار نادر، آسیب به جریان خون می تواند باعث از دست دادن بیضه ها شود، اما اگر جراح ماهر باشد، احتمال بروز این عارضه بسیار کم خواهد بود.
• افزایش احتمال ابتلا به برخی سرطان ها: اگرچه در گذشته نگرانی هایی در مورد ارتباط احتمالی بین وازکتومی و ابتلا به سرطان بیضه یا پروستات وجود داشت، اما در این زمینه هیچ ارتباط ثابت شده ای وجود ندارد.
• افزایش خطر ابتلا به بیماری قلبی: مانند ترس از ابتلا به سرطان، به نظر می رسد هیچ ارتباطی بین انجام وازکتومی و بروز مشکلات قلبی وجود ندارد.
• ایجاد درد شدید: ممکن است در طی انجام جراحی، درد خفیف و کشش یا احساس مکش ایجاد شود، اما درد شدید به ندرت احساس می شود. همچنین، پس از جراحی ممکن است کمی درد نیز احساس شود، اما در بیشتر موارد این درد خفیف است و پس از چند روز بهبود می یابد.

آمادگی برای جراحی وازکتومی

غذا و داروها: پزشک، احتمالاً از بیمار می خواهد که چند روز قبل از انجام جراحی مصرف آسپرین، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی یا سایر داروهای رقیق‌کننده خون را متوقف کند. این داروها می‌توانند شامل وارفارین (کومادین، جانتوون، و دیگر موارد)، هپارین و داروهای مسکن بدون نسخه مانند ایبوپروفن (آدویل، موترین IB، و غیره) باشند.

پوشاک و وسایل شخصی: برای محافظت از کیسه بیضه و به حداقل رساندن تورم، یک جفت لباس زیر تنگ یا ساپورت ورزشی را برای پوشیدن پس از عمل با خود همراه داشته باشید. 

سایر اقدامات احتیاطی: در روز جراحی دوش بگیرید یا حمام کنید. حتماً ناحیه تناسلی خود را به خوبی بشویید. در صورت نیاز محل مورد نظر را شیو کنید.

برای رفتن به خانه پس از جراحی خود ترتیبی دهید تا از حرکت و فشار بر روی ناحیه جراحی ناشی از رانندگی جلوگیری شود.

آنچه می توان از وازکتومی انتظار داشت

قبل از عمل

قبل از انجام وازکتومی، پزشک بیمار را معاینه می کند تا از مناسب بودن این روش برای پیشگیری از بارداری اطمینان حاصل کند.

در قرار ملاقات اولیه (مشاوره)، ممکن است درباره موارد زیر صحبت شود:

• درک فرد از اینکه وازکتومی دائمی است؛ ولی اگر احتمالی برای بارداری در آینده وجود داشته باشد، نمی تواند گزینه مناسبی باشد.
• اگر در یک رابطه هستید. اینکه آیا فرد، فرزندی دارد و یا شریک زندگی او در مورد این تصمیم چه احساسی دارد نیز اهمیت دارد.
• سایر روش های کنترل بارداری که در دسترس هستند
• چه چیزی در مورد جراحی وازکتومی و روند بهبودی و عوارض احتمالی آن وجود دارد

برخی از پزشکان و یا پزشکان عمومی ممکن است وازکتومی را انجام دهند، اما معمولا این عمل توسط پزشکان متخصص دستگاه تناسلی مردان (متخصص اورولوژی) انجام می شود.

وازکتومی معمولاً در مطب پزشک یا مرکز جراحی تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شود، در نتیجه در طول عمل، فرد هوشیار خواهد بود و فقط از داروی بی حسی در محل جراحی استفاده خواهد شد.

در طول عمل

جراحی وازکتومی معمولاً حدود 10 تا 30 دقیقه طول می کشد. برای انجام وازکتومی، پزشک احتمالاً مراحل زیر را دنبال می کند:

• ناحیه جراحی را با تزریق یک بی‌حس‌کننده موضعی به پوست بیضه‌های شما با یک سوزن کوچک بی‌حس کند.
• پس از بی حس شدن ناحیه جراحی، یک برش کوچک (کات) در قسمت فوقانی کیسه بیضه ایجاد می شود. همچنین ممکن است از تکنیک "بدون چاقوی جراحی" به جای برش، یک سوراخ کوچک در کیسه بیضه نیز ایجاد شود.
• لوله ای را که منی را از بیضه خارج می کند (واز دفران) پیدا می کنند.
• بخشی از مجرای دفران را از طریق برش یا سوراخ خارج می کنند.
• مجرای دفران را در جایی که از کیسه بیضه بیرون کشیده شده است می برند.
• مجرای دفران را ، با استفاده از حرارت (سوزاندن)، گیره های جراحی یا ترکیبی از روش ها مسدود می کنند. سپس پزشک انتهای مجرای دفران را به کیسه بیضه برمی گرداند.
• برش موجود در ناحیه جراحی نیز مسدود می شود. برای این کار ممکن است از بخیه یا چسب استفاده شود. در برخی موارد، زخم ممکن است به مرور زمان خود به خود بسته شود.

بعد از عمل

پس از وازکتومی، ممکن است مقداری کبودی، تورم و درد ایجاد خواهد شد که معمولا در عرض چند روز بهبود می یابند. پزشک دستورالعمل هایی را برای بهبودی به بیمار ارائه می دهد. در این خصوص پزشک ممکن است به موارد زیر را گوشزد کند:

• در صورت بروز هرگونه علائم ایجاد عفونت، مانند خونریزی از محل جراحی؛ تب بیش از ۱۰۰.۴ فارنهایت (۳۸ درجه سانتی‌گراد)؛ قرمزی؛ یا افزایش درد یا تورم، فوراً به پزشک اطلاع دهید.
• حداقل تا 48 ساعت پس از وازکتومی، کیسه بیضه خود را با بانداژ و لباس زیر محکم نگه دارید.
• در دو روز اول کمپرس یخ را روی کیسه بیضه قرار دهید.
• فعالیت‌ها را پس از جراحی محدود کنید. فرد باید تا ۲۴ ساعت پس از جراحی استراحت کند. معمولا افراد می‌توانند پس از دو یا سه روز، به انجام فعالیت های سبک روزمره خود ادامه دهند؛ اما باید از ورزش کردن، بلند کردن اجسام سنگین و انجام کارهای دشوار تا یک هفته یا بیشتر خودداری شود. زیرا زیاده‌روی کردن در این موارد می‌تواند باعث بروز درد یا خونریزی داخل بیضه شود.
• از انجام هرگونه فعالیت جنسی تا یک هفته پس از جراحی یا بیشتر خودداری شود. زیرا در صورت انزال، ممکن است درد یا خون در منی ایجاد شود. در صورت انجام رابطه جنسی، تا زمانی که پزشک تأیید کند که دیگر اسپرمی در منی وجود ندارد، لازم است از روش دیگری برای کنترل بارداری استفاده شود.

پس از انجام وازکتومی، مایع منی که انزال می شود حتی پس از 20 بار انزال نیز دیگر حاوی اسپرم (سلول‌های تولید مثل) نخواهد بود. وازکتومی مانع از رسیدن اسپرم ساخته شده توسط بیضه به مایع منی می شود. در عوض، بدن اسپرم را جذب می کند که بی ضرر است.

جمع بندی نهایی

وازکتومی معمولاً محافظت فوری در برابر بارداری ایجاد نمی کند. تا زمانی که پزشک تأیید کند که اسپرم در مایع منی وجود ندارد، باید از روش های جایگزین دیگری برای پیشگیری از بارداری استفاده شود. پیش از برقراری رابطه جنسی محافظت نشده، باید چندین ماه یا بیشتر صبر کنید و 15 تا 20 بار یا بیشتر انزال داشته باشید تا اسپرم از مایع منی پاک شود.

بیشتر پزشکان بررسی مایع منی را شش تا دوازده هفته پس از جراحی برای اطمینان از عدم وجود اسپرم انجام می‌دهند. فرد باید نمونه‌های اسپرم خود را برای بررسی به پزشک ارائه دهد. برای تولید نمونه اسپرم، پزشک از فرد می‌خواهد که با انجام خودارضایی و تخلیه آن به داخل یک ظرف یا استفاده از کاندوم به خصوص و فاقد روان‌کننده یا اسپرم‌کش، برای جمع‌آوری منی در طول رابطه جنسی استفاده کند. سپس مایع منی با استفاده از میکروسکوپ بررسی می‌شود تا مشخص شود آیا اسپرم در آن وجود دارد یا خیر.

وازکتومی یک روش مؤثر پیشگیری از بارداری است، اما نمی تواند بانع از انتقال عفونت‌های مقاربتی، مانند کلامیدیا یا ایدز/ اچ‌آی‌وی، شود. به همین دلیل، اگر در معرض خطر ابتلا به عفونت مقاربتی قرار دارید - حتی پس از انجام وازکتومی نیز، باید از دیگر اشکال محافظتی مانند کاندوم استفاده کنید.