استفاده از سی تی اسکن برای تشخیص سرطان پروستات (اسکن CAT)

سرطان پروستات یکی از شایع ترین سرطان ها در آقایان است. تشخیص به موقع این بیماری نقش بسزایی در درمان موفق آن دارد. روش های مختلفی برای تشخیص سرطان پروستات وجود دارد که سی تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری) یکی از آنهاست. اما سی تی اسکن چیست و در تشخیص سرطان پروستات چه نقشی ایفا می کند؟ در این مقاله، به بررسی سی تی اسکن برای تشخیص سرطان پروستات می‌پردازیم و با کاربردهای آن آشنا می شویم.

سی تی اسکن، فراتر از یک عکس ساده

هنگامی که با اشعه ایکس (X-ray) از قفسه سینه یا استخوان شکسته عکس می گیریم، تنها تصویری دو بعدی از اندام مورد نظر به دست می آوریم. اما سی تی اسکن فراتر از یک عکس ساده عمل می کند. در سی تی اسکن، با استفاده از اشعه ایکس تصاویر متعدد از زوایای مختلف گرفته می شود. سپس این تصاویر توسط نرم افزارهای کامپیوتری با هم ادغام شده و تصویری سه بعدی و دقیق از اندام داخلی مورد نظر را ایجاد می کنند.

با سی تی اسکن می توان تصاویری با جزئیات بیشتر از استخوان ها، عضلات، عروق خونی و اندام های داخلی به دست آورد. این تصاویر به پزشک کمک می کند تا به بررسی دقیق وضعیت اندام ها پرداخته و بیماری های مختلفی را تشخیص دهد.

نقش سی تی اسکن در تشخیص سرطان پروستات

همانطور که گفتیم، سی تی اسکن یکی از روش های تصویربرداری است که در تشخیص سرطان پروستات کاربرد دارد. اما سی تی اسکن به تنهایی برای تشخیص قطعی سرطان پروستات به کار نمی رود.

کاربرد اصلی سی تی اسکن در سرطان پروستات، بررسی میزان گسترش تومور است. اگر در آزمایش خون، سطح PSA (آنتی ژن اختصاصی پروستات) بالا باشد و یا پزشک در معاینه رکتال، به وجود توده مشکوک در پروستات شک کند، ممکن است سی تی اسکن تجویز شود. سی تی اسکن می تواند نشان دهد که آیا تومور به خارج از غده پروستات نفوذ کرده و به سایر اندام ها مانند غدد لنفاوی لگن یا استخوان ها سرایت کرده است یا خیر.

در اسکن CAT (که سی تی اسکن نیز نامیده می شود) از اشعه ایکس و رایانه برای ایجاد تصاویری از سطح مقطع بدن استفاده می شود. تصاویر مقطعی، مانند برشی از یک تکه نان تازه هستند. این تصاویر به پزشک کمک می کنند تا غدد لنفاوی متورم یا بزرگ شده ای که می توانند علائمی از گسترش سرطان باشند را بررسی کند.

به طور کلی، اسکن CAT تنها در صورتی استفاده می شود که سرطان در معاینه فیزیکی بزرگ و در معاینه میکروسکوپی تهاجمی به نظر برسد و یا با سطح بسیار بالای PSA همراه باشد.

انواع سی تی اسکن در بررسی سرطان پروستات

دو نوع اصلی سی تی اسکن در بررسی سرطان پروستات وجود دارد:

• سی تی اسکن ساده شکم و لگن: این نوع سی تی اسکن، تصاویری از اندام های شکم و لگن، از جمله پروستات، غدد لنفاوی و استخوان های لگن را ارائه می دهد.
• سی تی اسکن با تزریق ماده حاجب: در این نوع سی تی اسکن، قبل از انجام اسکن، ماده حاجب خاصی به صورت وریدی تزریق می شود. این ماده حاجب، عروق خونی و برخی از بافت ها را در تصاویر سی تی اسکن برجسته تر کرده و به تشخیص بهتر گسترش تومور کمک می کند.

نحوه انجام سی تی اسکن

بر اساس نوع اسکن مورد نیاز، ممکن است  مایع رنگی به رگ فرد تزریق شود تا رادیولوژیست بهتر بتواند ساختارهای بدن را روی تصویر مشاهده کند.

پس از تزریق رنگ، ممکن است احساس گرگرفتگی و یا احساس طعم فلز در دهان ایجاد شود. بروز این عوارض طبیعی است. در صورت ایجاد تنگی نفس یا علائم غیرعادی شدید، به پزشک اطلاع دهید.

تکنسین کمک می کند تا در حالت و موقعیت صحیح روی میز معاینه دراز بکشید. سپس میز به طور خودکار در جای خود برای تصویربرداری حرکت می کند. در تمام مدت انجام سی تی اسکن باید به حالت دراز کشیده باشید. زیرا هرگونه حرکت در هنگام تصویربرداری می تواند باعث تاری تصاویر شود. همچنین لازم است در هنگام انجام سی تی اسکن و در زمان گرفتن عکس، برای مدت کوتاهی نفس خود را حبس کنید.

اقدامات مورد نیاز پیش از انجام سی تی اسکن

در صورتی که نیاز به استفاده از نوعی رنگ (که ماده حاجب داخل وریدی نیز نامیده می شود) برای اسکن CAT باشد، ممکن است ابتدا انجام آزمایش خون تجویز شود. آزمایش خون، برای اطمینان از عملکرد صحیح کلیه ها تجویز می شود. عدم انجام این آزمایش می تواند زمان انجام سی تی اسکن را به تعویق بیندازد.

نوشیدن مایعات شفاف در شب قبل از انجام سی تی اسکن، تنها پس از نیمه شب امکان پذیر است. مایعات شفاف، مایعاتی هستند که محتویات داخل آنها قابل مشاهده است (نوشیدنی های بدون الکل). به عنوان مثال می توان به مثال سوپِ شفاف، چای، آب میوه های تصفیه شده، سوپ سبزیجات تصفیه شده، قهوه سیاه و دمنوش زنجبیل اشاره کرد. همچنین مصرف ژله معمولی نیز بی خطر است.

اقدامات مورد نیاز در روز آزمایش سی تی اسکن

آنچه باید در مورد روز آزمایش بدانید:

• بهتر است طوری برنامه ریزی کنید که 15 دقیقه قبل از زمان مورد نظر به آزمایشگاه برسید.
• خوردن و آشامیدن 4 ساعت قبل از زمان سی تی اسکن ممنوع است.
• در صورت نیاز به مصرف محلول مخصوص آزمایش ("محلول آماده سازی خوراکی")، کادر درمانی، راه حل ها و دستورالعمل های مورد نیاز را اطلاع خواهند داد. انجام دقیق دستورالعمل ها اهمیت زیادی دارند.
• مصرف داروهای تجویز شده را بر اساس تجویز پزشک ادامه دهید. اگر سوالی دارید با پزشک خود مشورت کنید.
• پیش از انجام آزمایش، باید لباس بیمارستانی بپوشید زیرا گیره ها و زیپ های لباس های معمولی می توانند در تصویر اسکن اختلال ایجاد کنند. همچنین لازم است تا بدلیجات و اکسسوری های فلزی خود را خارج کنید.
• اشیای قیمتی مانند جواهرات یا کارت های اعتباری و دیگر اشیاء با ارزش خود را همراه نبرید.
• زمان انجام اسکن CAT یک ساعت خواهد بود. معمولا اسکن ها از 15 تا 60 دقیقه طول می کشند.
• پس از انجام آزمایش، رادیولوژیست نتایج را بررسی می کند.

اقدامات لازم پس از سی تی اسکن

به طور کلی، بلافاصله پس از اتمام سی تی اسکن امکان انجام فعالیت های معمول و مصرف وعده های غذایی عادی وجود خواهد داشت. معمولاً پزشک، نتایج را با فرد در میان خواهد گذاشت. تصاویر سی تی اسکن توسط رادیولوژیست مورد بررسی قرار گرفته و گزارش آن برای پزشک معالج فرستاده می شود. پزشک با بررسی نتایج سی تی اسکن در کنار سایر آزمایشات و معاینات، تصمیم گیری مناسبی در مورد تشخیص و درمان شما خواهد گرفت.

مزایا و معایب استفاده از سی تی اسکن برای تشخیص سرطان پروستات

استفاده از سی تی اسکن برای تشخیص سرطان پروستات دارای مزایا و معایبی است که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:

مزایای اسکن CAT:

• دقت بالا: سی تی اسکن باعث ایجاد تصاویر دقیقی از داخل بدن می‌شود و امکان تشخیص سرطان پروستات با دقت بالا را فراهم می‌کند.
• سرعت بالا: فرآیند اسکن سی تی اسکن به سرعت انجام می‌شود و نتیجه به سرعت قابل دریافت است.
• قابلیت تشخیص تغییرات کوچک: سی تی اسکن قادر به تشخیص تغییرات کوچک در پروستات است که ممکن است به علائم اولینشانه‌های سرطان پروستات ربط داشته باشد.

معایب اسکن CAT:

• مضر بودن اشعه: استفاده از سی تی اسکن نیازمند استفاده از اشعه ایکس است که ممکن است برای برخی افراد مشکل ایجاد کند.
• نیاز به آماده‌سازی: قبل از انجام سی تی اسکن، بیماران باید آماده‌سازی‌هایی مانند خالی شدن از غذا و مایعات را انجام دهند که ممکن است ناراحتی برای برخی افراد به همراه داشته باشد.
• هزینه: انجام سی تی اسکن ممکن است هزینه‌بر باشد و برخی افراد ممکن است نتوانند هزینه آن را تحمل کنند.

عوارض احتمالی سی تی اسکن

سی تی اسکن به طور کلی یک روش ایمن است. اما مانند هر اقدامی پزشکی دیگر، می تواند عوارض جانبی به همراه داشته باشد. از جمله عوارض احتمالی سی تی اسکن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• قرار گرفتن در معرض اشعه: سی تی اسکن با استفاده از اشعه ایکس انجام می شود. قرار گرفتن در معرض اشعه هرچند به میزان کمی است، اما می تواند خطر ابتلا به سرطان را در آینده افزایش دهد. به همین دلیل، انجام سی تی اسکن باید با تجویز پزشک و در صورت ضرورت انجام شود.
• واکنش آلرژیک به ماده حاجب: در صورتی که سی تی اسکن با ماده حاجب انجام شود، احتمال ایجاد واکنش آلرژیک به ماده حاجب وجود دارد. این واکنش معمولا خفیف است و با مصرف داروهای ضد حساسیت قابل درمان است.
• آسیب به کلیه: ماده حاجب ممکن است در برخی افراد، به ویژه افرادی که مشکلات کلیوی دارند، سبب آسیب به کلیه شود. به همین دلیل بسیار مهم است که در صورت داشتن بیماری کلیوی، پزشک خود را از این موضوع مطلع کنید.

چه کسانی نباید سی تی اسکن انجام دهند؟

سی تی اسکن معمولا برای بسیاری از افراد ایمن است، اما در برخی شرایط ممکن است انجام آن مناسب نباشد، از جمله:

• زنان باردار: قرار گرفتن در معرض اشعه می تواند برای جنین خطرناک باشد. بنابراین، انجام سی تی اسکن در دوران بارداری تنها در شرایط بسیار ضروری و با تشخیص پزشک انجام می شود.
• افراد با سابقه واکنش شدید آلرژیک به ماده حاجب: در صورتی که سابقه واکنش شدید آلرژیک به ماده حاجب در گذشته دارید، باید این موضوع را به پزشک خود اطلاع دهید. پزشک با توجه به شرایط شما تصمیم می گیرد که آیا سی تی اسکن با ماده حاجب برایتان مناسب است یا خیر.
• کودکان: کودکان نسبت به اشعه ایکس حساس تر از بزرگسالان هستند. بنابراین، انجام سی تی اسکن برای کودکان تنها در صورتی انجام می شود که مزایای آن بر معایب آن چربش داشته باشد.

سخن پایانی

سی تی اسکن یکی از روش های تصویربرداری است که در تشخیص و بررسی میزان گسترش سرطان پروستات کاربرد دارد. این روش به پزشکان کمک می کند تا تصاویری با جزئیات دقیق از اندام های داخلی به دست آورده و در مورد ضرورت درمان های بعدی تصمیم گیری نمایند. سی تی اسکن به طور کلی ایمن است، اما مانند هر اقدامی پزشکی دیگر، می تواند عوارض جانبی به همراه داشته باشد. بنابراین، انجام آن باید با تشخیص پزشک و در صورت ضرورت انجام شود.

پرسش های متداول