دسته دارویی بیس فسفونات | شرایط مصرف، مزایا و معایب و ...

این مقاله، اطلاعاتی در مورد بیس فسفونات ها که برای درمان مشکلات استخوانی یا جلوگیری از آسیب بیشتر استخوان در صورت گسترش سرطان به استخوان ها (سرطان پیشرفته پروستات) استفاده می شوند، ارائه می دهد.

بیس فسفونات چیست؟

بیس فسفونات، دارویی است که مصرف آن باعث تقویت استخوان هایی که به دلیل گسترش سرطان(سرطان پیشرفته پروستات) و یا هورمون درمانی، ضعیف یا نازک شده اند، می شود. علت بروز این عارضه این است که مصرف دارو، می تواند ساختار استخوان ها را تغییر دهد و آنها را بسیار ضعیف کند و در نتیجه باعث ابتلا به پوکی استخوان شود.

بیس فسفونات ها را می توان به صورت قرص یا به صورت تزریقی داخل وریدی تجویز کرد.

چه افرادی شرایط مصرف بیس فسفونات را دارند؟

در صورت ابتلا به موارد زیر ممکن است مصرف بیس فسفونات، تجویز شود:

• نازک شدن استخوان (پوکی استخوان) در نتیجه انجام هورمون درمانی
• ضعف استخوان ناشی از ابتلا به سرطان پروستات که به استخوان ها گسترش یافته است
• احساس درد در استخوان، در صورتی که دیگر درمان های تسکین دهنده موثر نباشند
• هیپرکلسمی - عارضه‌ای بسیار نادر در افراد مبتلا به سرطان پروستات، که به دلیل سطوح بالای کلسیم در خون ایجاد می شود.

بیس فسفونات های مورد استفاده برای درمان پوکی استخوان ناشی از هورمون درمانی

برخی از انواع هورمون درمانی ها، که درمان رایجی برای سرطان پروستات هستند، می‌توانند باعث تضعیف استخوان‌ها شوند و در نتیجه باعث ایجاد عارضه ای به نام پوکی استخوان شوند. پوکی استخوان می تواند احتمال شکستگی استخوان را افزایش دهد و باعث ایجاد استخوان درد شود. مصرف بیس فسفونات ها می تواند استخوان ها را تقویت کند و از نازک شدن بیشتر استخوان ها نیز جلوگیری کند.

مصرف بیس فسفونات ها برای درمان ضعف استخوان ناشی از ابتلا به سرطان پروستات که به استخوان ها گسترش یافته است

گسترش سرطان پروستات به استخوان ها، می تواند باعث آسیب به آنها و در نتیجه باعث ایجاد درد شود. بیس فسفونات ها می توانند استخوان ها را تقویت کرده و آسیب بیشتر استخوان را کاهش دهند که این امر، به جلوگیری از شکستگی استخوان ها و کاهش نیاز به انجام رادیوتراپی، برای کاهش درد هنگامی که سرطان به استخوان ها گسترش یافته است،‌ کمک خواهد کرد.

مصرف بیس فسفونات ها برای درد استخوان

در برخی موارد، از بیس فسفونات ها برای کمک به تسکین و جلوگیری از درد بیشتر استخوان نیز، استفاده می شود. این دارو می تواند همزمان با مسکن ها تجویز نیز شود اما معمولاً تنها در صورتی که دیگر درمان های تسکین دهنده، اثربخشی نداشته باشند، تجویز می شوند.

مصرف بیس فسفونات ها برای کمک به هیپرکلسمی

بیس فسفونات ها همچنین می توانند برای درمان عارضه ای به نام هیپرکلسمی، سطح بالای کلسیم در خون نیز تجویز شوند؛ البته این عارضه، بسیار نادر است اما در برخی موارد می تواند افراد مبتلا به سرطان پیشرفته پروستات را تحت تاثیر قرار دهد.

نحوه عملکرد بیس فسفونات ها

استخوان ها از بافت زنده ساخته شده اند و به طور دائم در حال تغییر هستند. سلول ها در استخوان های سالم، همواره در حال شکستن و بازسازی بافت استخوانی هستند که این فرایند، چرخه استخوان نامیده می شود. دو نوع سلول استخوانی وجود دارند که این وظیفه را به عهده دارند:

• استئوکلاست ها – سلول هایی که بافت استخوانی قدیمی را می شکنند
• استئوبلاست ها – سلول هایی که بافت استخوانی جدید می سازند

در استخوان های قوی و سالم، بافت استخوانی قدیمی به همان سرعتی که بافت استخوانی جدید ساخته می شود، تجزیه می شود اما اگر سرطان پروستات به استخوان گسترش یابد، این چرخه متعادل، تغییر کرده و موارد زیر ایجاد خواهد شد:

• بافت استخوانی، سریعتر از ساخته شدن، تجزیه می شود بنابراین بافت استخوانی، به مقدار بیش از حدی، از بین می رود‌ که این امر، استخوان ها را نازک تر و ضعیف تر می کند. این عارضه معمولا به طور طبیعی با بالا رفتن سن افراد و همچنین در افرادی که الکل زیادی مصرف می کنند یا سیگار می کشند، ایجاد می شود.
• بافت استخوانی، سریعتر از تجزیه شدن ساخته می شود بنابراین بافت استخوانی، بیش از حد ساخته می شود که این عارضه در افراد مبتلا به سرطان پیشرفته پروستات، رایج است. در هنگام بروز این عارضه، استخوان به دلیل وجود بافت استخوانی اضافی، ضخیم‌تر می‌شود البته همچنان ضعیف تر از استخوانی است که به طور معمول ساخته می شود زیرا امکان سفت شدن یا قوی شدن را ندارد.

هر دو این فرآیندها می توانند به طور همزمان در نواحی مختلف استخوان اتفاق بیفتند. آسیب ایجاد شده در نتیجه این تاثیرات، باعث ضعیف شدن استخوان ها می شود و احتمال شکستگی استخوان ها را افزایش می دهد و باعث ایجاد درد در استخوان ها می شود.

بیس فسفونات ها می توانند به جلوگیری از تجزیه استخوان توسط استئوکلاست ها و همچنین تقویت استخوان سازی توسط استئوبلاست ها، کمک کنند. این کار باعث تقویت استخوان می شود و احتمال شکستگی استخوان ها را کاهش می دهد. همچنین می تواند در تسکین درد نیز موثر باشد؛ اگرچه شواهد موجود برای این تاثیر، چندان قوی نیست.

چرخه استخوان

این چرخه، همان چیزی است که در استخوان سالم طبیعی اتفاق می افتد.

آسیب استخوانی در اثر ابتلا به سرطان

گسترش سرطان به استخوان می تواند باعث ایجاد این عارضه شود.

مزایا و معایب مصرف بیس فسفونات ها چیست؟

مصرف بیس فسفونات ها، مانند دیگر داروها، با مزایا و معایبی همراه است. میزان اهمیت هر مورد برای هر فرد، ممکن است با دیگری متفاوت باشد. در صورت تجویز بیس فسفونات، با پزشک یا پرستار درباره عارضه خود صحبت کنید تا بهتر درباره مناسب بودن مصرف این دارو تصمیم گیری کنید.

مزایا

• مصرف بیس فسفونات می تواند باعث تقویت استخوان ها شود و در نتیجه، احتمال شکستگی استخوان و دیگر مشکلات استخوانی مانند درد استخوان را نیز کاهش دهد.
•  مصرف بیس فسفونات می تواند نیاز به انجام درمان های دیگر برای مشکلات استخوانی مانند رادیوتراپی برای تسکین درد استخوان یا جراحی برای حمایت از استخوان های آسیب دیده را به تاخیر بیندازد.
•  مصرف بیس فسفونات ها می تواند به تسکین درد استخوان و پیشگیری از تشدید آن کمک کند، بنابراین درد استخوان، کاهش می یابد و درنتیجه حرکت کردن برای بیمار راحت تر خواهد شد.
•  افراد مصرف کننده بیس فسفونات ها می توانند در حین مصرف این دارو، به فعالیت های عادی روزمره خود مانند رانندگی نیز ادامه دهند.
•  مصرف بیس فسفونات می تواند سطح کلسیم خون در صورت بالا بودن (هیپرکلسمی)، کاهش دهد و عوارض ناشی از آن را نیز درمان کند.

معایب

• مانند دیگر درمان ها، بیس فسفونات ها هم می توانند عوارض جانبی مختلفی را ایجاد کنند.
• در صورت مصرف نوعی بیس فسفونات به نام زولدرونیک اسید (Zometa®) ، ممکن است نیاز به مراجعه به بیمارستان هر سه یا چهار هفته یک بار باشد.
• زولدرونیک اسید به صورت تزریق داخل وریدی، مورد استفاده قرار می گیرد که با درد همراه نیست اما می تواند برای بیمار کمی ناراحت کننده باشد.
•  در صورت تجویز قرص بیس فسفونات، مصرف صحیح آن اهمیت زیادی دارد.
• در صورت مصرف بیس فسفونات برای کاهش درد استخوان، ممکن است اثربخشی آن سه ماه طول بکشد.
• همچنین در طول مصرف این دارو، لازم است معاینات منظم دندانپزشکی انجام شود که ممکن است برای برخی بیماران ناخوشایند به نظر برسد.
•  برای بررسی عملکرد صحیح کلیه ها، باید به طور منظم آزمایش خون انجام شود.
• برای بررسی سطح برخی مواد معدنی مانند کلسیم و فسفات در خون، باید به طور منظم آزمایش خون انجام شود. در صورتی که سطح این موارد، در خون پایین باشد ممکن است مصرف مکمل تجویز شود.

نحوه درمان

پیش از درمان

قبل از اولین درمان، لازم است آزمایش هایی برای بررسی عملکرد صحیح کلیه ها انجام شوند؛ زیرا مصرف بیس فسفونات می تواند باعث تاثیر بر عملکرد کلیه ها شود. کلیه ها، تمامی مواد زائد موجود در خون را تصفیه می کنند بنابراین باید پیش از شروع درمان، از سلامت آنها اطمینان حاصل کرد.

همچنین برای بررسی مناطق تحت گسترش سرطان، لازم است اسکن هایی مانند اسکن استخوان، اسکن MRI، اسکن PET یا CT اسکن تجویز شود.

در صورتی که بیمار تحت هورمون درمانی باشد، ممکن است نوع دیگری از اسکن نیز انجام شود تا مشخص شود که آیا مناطقی از بافت استخوانی در اثر پوکی استخوان ضعیف شده اند یا خیر. همچنین ممکن است DEXA (جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه) یا اسکن تراکم استخوان نیز تجویز شود. پزشک یا پرستار می تواند اطلاعات بیشتری در این مورد در اختیار بیمار قرار دهند.

همچنین لازم است پیش از شروع درمان نیز به دندانپزشک مراجعه شود؛ زیرا مصرف بیس فسفونات در برخی موارد می تواند باعث ایجاد اختلالات دهان و دندان نیز شود؛ بنابراین در صورت نیاز به درمان دهان و دندان، تا زمان بهبودی کامل، مصرف بیس فسفونان تجویز نخواهد شد. همچنین درباره سابقه مشکلات بهداشتی یا دندانی خود با پزشک یا پرستار نیز صحبت کنید. بعلاوه، هرگونه داروی مصرفی را نیز با پزشک معالج خود در میان بگذارید.

در طول درمان

بیس فسفونات ها به صورت قرص (بیس فسفونات های خوراکی) یا تزریق داخل وریدی در رگ، مصرف می شوند.

به یاد داشته باشید که ممکن است که کادر درمانی هر بیمارستان و پزشک، روند درمان متفاوتی داشته باشند. با این حال، پزشک معالج درباره نوع مناسب بیس فسفونات مصرفی و مدت زمان درمان با این دارو، به بیمار آگاهی خواهد داد.

مدت زمان مصرف بیس فسفونات

مدت زمان مصرف دارو، با توجه به وضعیت هر شخص و این که بیس فسفونات برای درمان چه عارضه ای تجویز شده، برای مثال پوکی استخوان، درد استخوان یا هیپرکلسمی، تعیین می شود.

در صورتی که بیس فسفونات ها برای درمان نازک شدن استخوان یا درد استخوان تجویز شوند، معمولاً تا زمانی که به مصرف آنها نیاز باشد، مصرف خواهند شد. پزشک نیز احتمالاً هر دو سال یکبار یا به طور منظم در جلسات ویزیت روتین بیمار، درمان را زیر نظر خواهد داشت تا مطمئن شود که این دارو، عملکرد خوبی دارد و برای فرد بیمار نیز مشکلی ایجاد نمی کند.

اما اگر فردی، بیس فسفونات را برای درمان هیپرکلسمی  مصرف می کند معمولاً لازم است پس از بازگشت سطح کلسیم به حالت طبیعی، درمان خود را متوقف کند.

عوارض جانبی بیس فسفونات ها چیست؟

بیس فسفونات ها نیز مانند همه دارو ها، می توانند عوارض جانبی مختلفی را ایجاد کنند. عوارض جانبی بیس فسفونات ها می تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد؛ اما معمولاً این عوارض خفیف هستند و تا پایان مصرف، باقی خواهند ماند.

برخی از عوارض جانبی احتمالی در ادامه ذکر شده است. در صورت بروز این موارد، به پزشک یا پرستار خود اطلاع دهید؛ زیرا در بیشتر موارد، می توان با انجام اقداماتی، این عوارض را کنترل کرد؛ اما اگر عوارض جانبی، شروع به ایجاد مشکلات جدی کنند یا بر زندگی روزمره بیمار تأثیر بگذارند ممکن است پزشک مصرف بیس فسفونات ها متوقف کند.

عوارض جانبی رایج

• علائمی شبیه آنفولانزا: ممکن است با مصرف برخی از بیس فسفونات ها، دمای بالا، سردرد، لرز و درد ماهیچه ها و مفاصل در بیمار ایجاد شود؛ البته این علائم معمولا فقط حدود ۲۴ ساعت طول می کشند و پس از مصرف اولین یا دومین دوز بیس فسفونات، از بین خواهند رفت.
• احساس تهوع و استفراغ: ممکن است پس از مصرف بیس فسفونات ها احساس تهوع و استفراغ، داشته باشید البته این علائم نباید بیش از چند روز، طول بکشند.احتمال ایجاد این عوارض درصورت مصرف زولدرونیک اسید و رزیدرونات سدیم بیشتر از اسید آلندرونیک است.
• از دست دادن اشتها: ممکن است بعد از درمان با این دارو، احساس گرسنگی در بیمار کاهش یابد که البته این عارضه نیز طی چند روز، بهبود خواهد یافت. در این مدت، باید مقدار زیادی آب بنوشید و رژیم غذایی متعادل و سالمی نیز داشته باشید؛ زیرا این کار می تواند به جلوگیری از بروز دیگر عوارض مانند مشکلات کلیوی نیز کمک کند. در صورت عدم بهبود وضعیت اشتهای بیمار، لازم است پزشک یا پرستار را مطلع سازید زیرا آنها می توانند راه هایی را برای مقابله با این موضوع تجویز کنند.
• افزایش درد: برخی از افراد هنگام مصرف بیس فسفونات ها با افزایش درد مفاصل، ماهیچه ها یا استخوان ها مواجه خواهند شد. این عارضه می تواند در مورد مصرف بیشتر بیس فسفونات ها ایجاد شود اما در مورد اسید آلندرونیک شایع تر است. درد می تواند با گذشت روزها یا ماه ها پس از شروع درمان نیز ایجاد شود؛ که البته مصرف داروهای مسکن می تواند به کاهش آن کمک کنند. در صورت عدم بهبودی پس از گذشت چند روز، حتماً با پزشک یا پرستار خود، صحبت کنید.
• مشکلات کلیوی: مصرف بیس فسفونات ها می تواند عملکرد کلیه ها را تغییر دهد. این تغییرات می توانند جدی باشند؛ بنابراین برای بررسی این موضوع باید آزمایش خون منظم انجام شود. البته در صورت توقف مصرف بیس فسفونات ها، وضعیت کلیه ها نیز به حالت عادی باز خواهند گشت.
• مشکلات معده یا روده: مصرف بیس فسفونات ها می تواند باعث ایجاد درد در معده یا ایجاد تغییراتی در وضعیت روده نیز شود. به عنوان مثال، ممکن است باعث بروز اسهال یا یبوست شود. درصورت مصرف قرص های بیس فسفونات به جای تزریق وریدی، احتمال ابتلا به این عارضه، بیشتر است.

عوارض جانبی که احتمال بروز کمتری دارند

• عارضه پوستی یا خارش: مصرف این داروها می تواند باعث ایجاد راش های پوستی یا احساس خارش شدید شود، که می تواند برای بیمار ناراحت کننده باشد اما بیشتر از چند روز، طول نخواهد کشید. احتمال ایجاد خارش با مصرف اسید آلندرونیک، بیشتر است.
• قرمزی یا احساس درد در چشم ها: با مصرف این داروها ممکن است احساس خارش، درد یا خشکی در چشم نیز ایجاد شود. همچنین احتمال بروز تاری دید یا حساسیت کلی در چشم نیز وجود دارد. پزشک یا پرستار برای کمک به رفع این عارضه، قطره چشمی تجویز خواهند کرد. احتمال ایجاد این عارضه درصورت مصرف زولدرونیک اسید، بیشتر است.
• احتمال مشکلات قلبی و سکته مغزی: مصرف بیس فسفونات ها می تواند باعت بروز مشکلات قلبی (از جمله افزایش و نامنظم شدن ضربان قلب) و سکته را افزایش دهند. در صورت نگرانی یا داشتن سابقه مشکلات قلبی، در این مورد با پزشک خود صحبت کنید.
• مشکلات مرتبط با استخوان فک (استئونکروز فک): این عارضه، هنگامی که بافت استخوانی سالم در فک آسیب دیده و از بین رفته است، ایجاد می شود. اگرچه مشکلات مرتبط با استخوان فک در افرادی که از بیس فسفونات ها استفاده می کنند، بیشتر است اما به ندرت ایجاد می شود، به خصوص اگر از شکل قرص این دارو، استفاده شود.

موارد زیر، احتمال ابتلا به مشکلات مرتبط با استخوان فک را افزایش می دهند:

• بیماری لثه، استفاده از دندان مصنوعی و انجام دیگر درمان های دندانی. پیش از شروع مصرف بیس فسفونات ها، باید به دندانپزشک مراجعه شود و درباره شروع مصرف این دارو با او صحبت کنید. همچنین پیش از شروع درمان، هر گونه مشکل دندانی مانند لق شدن دندان، مشکلات لثه (درد، تورم یا عفونت) و بی حسی یا سنگینی فک را به پزشک یا پرستار خود اطلاع دهید. بعلاوه، حفظ پاکیزگی دهان و دندان در این شرایط اهمیت زیادی دارد. باید در حین مصرف بیس فسفونات ها، به طور منظم به دندانپزشک مراجعه کرده و در صورت بروز هرگونه مشکل دندانی، پزشک خود را مطلع سازید.
• سیگار کشیدن. در صورت مصرف سیگار، بهتر است آن را ترک کرده یا مصرف آن را محدود کنید. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد ترک سیگار، با پزشک یا پرستار خود صحبت کنید.
• مصرف برخی داروها. از پزشک یا پرستار خود درباره تاثیر داروهای مصرفی خود بر فک بپرسید.

درمان استئونکروز فک، شامل مصرف داروهای مسکن و آنتی بیوتیک می باشد. همچنین قطع مصرف بیس فسفونات ها نیز به جلوگیری از بروز این عارضه، کمک خواهد کرد. با این حال ممکن است نیاز به مراجعه به متخصص نیز باشد.

حفظ سلامت استخوان ها

داشتن سبک زندگی سالم، برای حفظ سلامت استخوان ها، اهمیت زیادی دارد، بنابراین لازم است بیمار، همواره رژیم غذایی سالم و متعادلی داشته باشد و فعالیت های بدنی منظم از جمله ورزش های مقاومتی ملایم نیز در کنار آن انجام شود. استفاده از وزنه های سبک یا نوارهای مقاومت الاستیک بسیار مفید است؛ زیرا در صورتی که بیمار تحت هورمون درمانی قرار گرفته باشد و در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار داشته باشد، انجام این تمرینات می تواند به تقویت استخوان ها کمک کند.

البته به یاد داشته باشید که در صورت داشتن استخوان‌های ضعیف، احتمال شکستگی استخوان‌ها، در صورت زمین خوردن بیشتر است؛ بنابراین باید که همواره پیش از شروع هر ورزش جدید، با پزشک یا پرستار خود مشورت کنید تا از ایمن بودن انجام آن مطمئن شوید.

همچنین مصرف زیاد الکل و سیگار نیز هم می‌تواند احتمال نازک شدن استخوان را افزایش دهد؛ بنابراین در صورت مصرف سیگار و نوشیدنی های الکلی، بهتر است آن را محدود کنید.

سوالاتی که باید از پزشک یا پرستار خود بپرسید

نوشتن سوالاتی که می خواهید از پزشک خود بپرسید بسیار کمک کننده است، برخی از این سوالات در ادامه ذکر شده اند:

• آیا مصرف بیس فسفونات ها برای من مناسب است؟
• هر چند وقت یک بار و برای چه مدت باید این دارو را مصرف کنم؟
• مزایای اصلی مصرف بیس فسفونات ها چیست؟
• عوارض جانبی اصلی مصرف بیس فسفونات ها چیست و در صورت مشاهده این عوارض باید با چه کسی تماس بگیرم؟
• آیا احتمال دارد به استئونکروز فک مبتلا شوم؟
• چه درمان های دیگری برای تقویت استخوان ها وجود دارد؟
• آیا در طول مصرف بیس فسفونات، لازم است مکمل دیگری نیز مصرف کنم؟
• انجام چه نوع فعالیت های بدنی، ایمن است؟
• در صورت نیاز، می توانید من را به یک فیزیوتراپیست معرفی کنید؟