عوارض جانبی رادیوتراپی سرطان پروستات + مدیریت عوارض

سرطان پروستات یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در میان آقایان است. رادیوتراپی، به عنوان یکی از روش‌های اصلی درمان این بیماری، با هدف نابودی سلول‌های سرطانی از طریق امواج پرانرژی به کار می‌رود. اما این طوفان نجات‌بخش، ممکن است در مسیر خود به بافت‌های سالم اطراف نیز آسیب بزند و عوارضی به وجود آورد.

در این مقاله قصد داریم با نگاهی واقع‌بینانه، ضمن بررسی عوارض جانبی رادیوتراپی سرطان پروستات، راهکارهایی را برای مدیریت و کاهش آن‌ها ارائه دهیم. به یاد داشته باشید که هدف نهایی ما، عبور از این طوفان با کمترین آسیب و رسیدن به ساحل آرام بهبودی است.

رادیوتراپی چیست و چگونه عمل می‌کند؟

در روش رادیوتراپی سرطان پروستات، از امواج پرانرژی برای هدف قرار دادن و تخریب سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. این امواج می‌توانند از منبع خارجی به سمت پروستات تابانده شوند (رادیوتراپی خارجی) و یا به طور مستقیم درون غده پروستات قرار داده شوند (براکی‌تراپی).

انواع عوارض جانبی رادیوتراپی سرطان پروستات

رادیوتراپی پروستات می تواند باعث بروز عوارض جانبی مختلفی از جمله آبکی یا شل شدن مدفوع (اسهال) و دفع بیش از حد ادرار شود. عوارض جانبی معمولاً یک یا 2 هفته پس از شروع رادیوتراپی ایجاد می شوند و به تدریج در طول درمان و تا چند هفته پس از پایان درمان تشدید می شوند. اما معمولاً بعد از گذشت 2 هفته یا بیشتر از درمان، شروع به بهبودی می کنند. این عوارض جانبی، از فردی به فرد دیگر متفاوت هستند و ممکن است همه عوارض ذکر شده در فرد ایجاد نشوند.

همان‌طور که گفتیم، رادیوتراپی در عین حال که به نابودی سلول‌های سرطانی می‌پردازد، ممکن است بر بافت‌های سالم مجاور نیز تأثیر بگذارد. این عوارض را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:

عوارض شایع کوتاه‌مدت

این عوارض معمولا طی چند هفته اول درمان ظاهر شده و به تدریج برطرف می‌شوند.

مشکلات دفع ادرار

در برخی موارد ممکن است احساسات زیر ایجاد شوند:

• احساس دفع ادرار مداوم (اما وقتی به سرویس بهداشتی می روید، ادرار زیادی وجود ندارد)
• احساس عفونت مثانه (سیستیت)
• درد همراه با سوزش هنگام دفع ادرار
• جریان ضعیف ادرار
• عدم توانایی دفع ادرار

سعی کنید آب زیادی بنوشید. بسیاری از مردم معتقدند که نوشیدن آب زغال اخته می تواند برای درمان مشکلات مرتبط با مثانه مفید باشد. اما این اثر، در مورد مشکلات مثانه ناشی از انجام پرتودرمانی صدق نمی کند.

التهاب مثانه معمولا چند هفته پس از پایان درمان برطرف می شود.

در صورت بروز هر گونه درد در هنگام دفع ادرار به پزشک خود اطلاع دهید زیرا می تواند نشانه ای از ابتلا به عفونت باشد. در این شرایط ممکن است پزشک، انجام آزمایش ادرار (ادرار میانی) را تجویز کند، همچنین ممکن است نیاز به درمان با آنتی بیوتیک نیز باشد.

مدفوع شل یا آبکی (اسهال)

بروز اسهال در طول درمان یا بعد از پرتودرمانی شکم یا لگن، امری طبیعی است. همچنین ممکن است گرفتگی معده یا نفخ نیز ایجاد شود. در صورت بروز اسهال به پزشک، پرستار یا رادیوگرافی خود اطلاع دهید. آنها می توانند برای مقابله با این عارضه، داروی مناسب تجویز کنند. مصرف مایعات به مقدار زیاد اهمیت بسیاری دارد؛ زیرا می تواند به هیدراته نگه داشتن بدن کمک کند.

از پرستار خود در مورد مصرف کرم‌های تسکین‌دهنده در اطراف مقعد بپرسید. در صورت ابتلا به اسهال شدید، پوست آن ناحیه می تواند با درد بسیاری مواجه شود.

زمان احتمالی بروز اسهال

عوارض جانبی رادیوتراپی در طول دوره رادیوتراپی ایجاد می شود و ممکن است تا یک هفته یا بیشتر پس از شروع رادیوتراپی، فرد متوجه هیچ تغییری نشود و پس از اتمام رادیوتراپی، عوارض جانبی احتمالا تا چند هفته ادامه خواهد داشت. در مورد اسهال هم این موارد صادق است.

اسهال همچنین می تواند عارضه‌ای طولانی مدت باشد و می تواند برای مدتی پس از پایان درمان نیز ادامه یابد؛ اگرچه این عوارض از فردی به فرد دیگر متفاوت هستند. اسهال ممکن است برای فرد ناخوشایند باشد و همچنین می تواند باعث ایجاد احساس ضعف و خستگی نیز شود، بنابراین در صورت نیاز لازم است استراحت کنید. همچنین دفع نیز می تواند در طول پرتودرمانی و پس از درمان نیز دچار تغییر شود.

وجود خون در مدفوع

به ندرت ممکن است مقداری خون در مدفوع مشاهده شود که در برخی موارد می تواند به دلیل تحریک پوشش راست روده به دلیل باز شدن بیش از حد روده باشد. در صورت داشتن خونریزی به پزشک خود اطلاع دهید.

درمان اسهال

در صورت بروز اسهال، به تیم پزشکی خود اطلاع دهید. با انجام برخی اقدامات، از جمله موارد زیر، می توان این عارضه را کنترل کرد:

• تغییر رژیم غذایی، می توان در این باره، با یک متخصص تغذیه در بیمارستان صحبت کرد
• مصرف داروهای ضد اسهال با تجویز پزشک
• مصرف داروهای ضد اسپاسم 
• نوشیدن مقدار زیاد مایعات اهمیت زیادی دارد، زیرا می تواند آب بدن را تا حد زیادی کاهش دهد

افزایش نیاز به اجابت مزاج

در برخی موارد، احساس نیاز ضروری به اجابت مزاج ایجاد خواهد شد. پیش از اینکه احساس کنید به طور کامل تخلیه روده انجام شده است، ممکن است مجبور شوید چندین بار به سرویس بهداشتی بروید. مصرف داروهای ضد اسهال نیز می توانند در این موارد کمک کننده باشند. انجام منظم تمرینات کف لگن نیز می تواند موثر باشد. برای افزایش قدرت روده، می توان مدفوع خود را برای مدتی نگه داشت.

رادیوتراپی لگن می تواند باعث ایجاد احساس دفع شود، حتی اگر اخیراً این کار را انجام داده باشید و روده خالی شده باشد. به این حالت تنسموس می گویند. این احساس را می توان با شیاف های استروئیدی یا پمادهایی که حاوی ماده بی حس کننده نیز هستند کاهش داد. ممکن است گاز روده یا مخاط نیز افزایش یابد، این حالت نیز یکی از عوارض جانبی رادیوتراپی است.

در این شرایط به چه شخصی می توان مراجعه کرد؟

مراجعه به فیزیوتراپیست یا پزشک می تواند مشاوره و اطلاعات مورد نیاز در مورد مقابله با اسهال یا دیگر مشکلات مرتبط به روده را در اختیار فرد قرار دهد. برای کسب اطلاعات بیشتر، به نزدیکترین کلینیک مرتبط با مثانه و روده مراجعه کنید. 

خستگی و ضعف

ممکن است در طول درمان، فرد احساس خستگی داشته باشد. با تداوم درمان، این عارضه می تواند تشدید شود. همچنین ممکن است بیمار احساس ضعف داشته باشد و با کمبود انرژی رو به رو شود. طبیعتا در این شرایط، فرد نیاز به استراحت بیشتری دارد.

احساس خستگی می تواند تا چند هفته پس از پایان درمان نیز ادامه یابد؛ اما معمولاً به تدریج بهبود می یابد.

اقدامات مختلفی، مانند ورزش می تواند در کاهش خستگی و مقابله با آن به فرد کمک کند. برخی تحقیقات نشان داده اند که انجام ورزش های سبک می توانند انرژی بیشتری به شخص بدهند. حفظ تعادل بین ورزش و استراحت اهمیت زیادی دارد.

احساس درد در پوست تحت ناحیه درمان

پوست در ناحیه درمان ممکن است دچار زخم، قرمزی یا تیرگی شود. رعایت نکات زیر می تواند به بهبود این عارضه کمک کند:

• استفاده از لباس زیر و لباس مناسب. استفاده از الیاف طبیعی به جای الیاف مصنوعی مناسب تر است.
• شست و شوی آرام ناحیه تحت درمان به صورت روزانه. استفاده از صابون ملایم و بدون عطر، همراه با آب گرم یا خنک بسیار مهم است. همچنین می توان از صابون بچه یا مایع شستشوی بچه استفاده کرد، اما باید ابتدا با پرسنل رادیوتراپی در این باره صحبت کنید.
• خشک کردن پوست به آرامی با یک حوله نرم. در این شرایط، کشیدن چیزی روی پوست می تواند باعث ایجاد درد شود.
• از استفاده از لوسیون های معطر در ناحیه تحت درمان خودداری کنید. فقط از کرم ها یا پانسمان های توصیه شده توسط متخصص یا پزشک رادیوگرافی استفاده شود.
• از استفاده از پودر تالک خودداری شود؛ زیرا این محصول می تواند حاوی ذرات ریز فلزی باشد. برخورد این ذرات با پوست می تواند باعث تشدید عارضه شود.

در صورت بروز قرمزی یا درد شدید، به پرستار یا رادیوگرافی مرکز درمان خود اطلاع دهید. آنها می توانند کرم هایی را برای بهبود این عارضه تجویز کنند.

ریزش موهای ناحیه تناسلی

انجام رادیوتراپی می تواند باعث ریزش مو در ناحیه تحت درمان می شود. در برخی موارد، ریزش مو به جای ریزش کلی، به صورت تکه تکه است. موها می توانند به طور مجدد رشد کنند، اما نه همیشه و به طور کامل؛ زیرا ممکن است رشد آنها چندین ماه طول بکشد.

عوارض احتمالی بلندمدت

بیشتر عوارض جانبی به تدریج طی هفته ها یا ماه ها پس از درمان از بین می روند. اما برخی از عوارض جانبی ممکن است ادامه داشته باشند یا ممکن است چند ماه یا سال پس از درمان شروع شوند و در برخی موارد، دائمی باشند که شامل مشکلات مرتبط با نعوظ نیز می شوند. 

اختلالات نعوظ

رادیوتراپی می‌تواند بر عروق و اعصاب آلت تناسلی تأثیر گذاشته و منجر به مشکلات نعوظ شود.

تنگی مجرای ادرار

در برخی موارد، به دلیل ایجاد بافت اسکار در مجرای ادرار، دفع ادرار با مشکل مواجه می‌شود.

فیستول رکتوم (Rectum fistula)

ایجاد اتصال غیرطبیعی بین رکتوم (راست روده) و پروستات، عارضه‌ای نادر اما جدی است.

سرطان‌های ثانویه

در موارد نادر، رادیوتراپی می‌تواند خطر ابتلا به سرطان‌های ثانویه در مثانه یا رکتوم را افزایش دهد.

با عوارض رادیوتراپی چگونه کنار بیاییم؟

این عوارض، هرچند ناخوشایند هستند، اما قابل مدیریت‌اند. پزشک متخصص شما را در این مسیر راهنمایی کرده و برای کنترل و کاهش عوارض، راهکارهای مختلفی را در نظر خواهد گرفت.

چند نکته برای مدیریت عوارض جانبی رادیوتراپی:

• رژیم غذایی مناسب: مصرف مایعات فراوان، داشتن رژیم غذایی سرشار از فیبر و پرهیز از غذاهای تند و ادویه‌دار به کاهش مشکلات گوارشی کمک می‌کند.
• تمرینات ورزشی سبک: فعالیت بدنی منظم با مشورت پزشک، کاهش خستگی و تقویت قوای جسمانی مؤثر است.
• بهداشت مناسب ناحیه تناسلی: رعایت بهداشت مناسب ناحیه تناسلی و استفاده از کمپرس سرد برای کاهش التهاب پوستی توصیه می‌شود.
• داروهای تجویزی پزشک: در صورت نیاز، پزشک داروهایی برای کنترل اسهال، یبوست، سوزش ادرار و درد تجویز خواهد کرد.
• درمان‌های حمایتی: فیزیوتراپی کف لگن برای تقویت عضلات و بهبود عملکرد جنسی و همچنین روان‌درمانی برای مقابله با استرس و اضطراب ناشی از بیماری، می‌توانند روند درمان را تسهیل کنند.

سخنی کوتاه اما مهم

رادیوتراپی یکی از روش‌های مؤثر در درمان سرطان پروستات است. اما همان‌طور که در این مقاله بررسی کردیم، با عوارضی جانبی همراه است. این عوارض هرچند ناخوشایند هستند، اما قابل مدیریت‌اند. با همکاری با پزشک معالج، رعایت نکات توصیه‌شده و حفظ روحیه مثبت، می‌توان از این طوفان عبور کرد و به ساحل آرام بهبودی رسید.

فراموش نکنید که برقراری ارتباط شفاف و صادقانه با پزشک، در مدیریت عوارض و بهبود کیفیت زندگی در طول درمان، بسیار حائز اهمیت است. هر گونه تغییر یا تشدید علائم را با پزشک خود در میان بگذارید تا بتوانند راهکارهای درمانی را متناسب با شرایط شما تنظیم کنند.

پرسش های متداول