سرطان پروستات و تکرر ادرار: 5 راهکار برای مدیریت تکرر ادرار

احساس می‌کنید جدیداً بیشتر از قبل نیاز به دستشویی رفتن دارید؟ شاید نیمه‌های شب هم مجبور می‌شوید از خواب بیدار شوید؟ این تغییرات در الگوی ادراری، به‌خصوص در آقایان با افزایش سن، می‌تواند کمی نگران‌کننده باشد. یکی از اولین سوالاتی که ممکن است به ذهن برسد این است: آیا این موضوع می‌تواند به پروستات ربط داشته باشد؟ و سوال مهم‌تر، آیا می‌تواند نشانه چیزی جدی‌تر مثل سرطان باشد؟ در این مقاله می‌خواهیم به طور کامل به بررسی ارتباط بین سرطان پروستات و تکرر ادرار بپردازیم.

غده پروستات، بخشی از سیستم تناسلی مردانه است که درست زیر مثانه قرار گرفته و مجرای ادرار (لوله‌ای که ادرار را از مثانه به بیرون هدایت می‌کند) را احاطه کرده است. به همین دلیل، هرگونه تغییر در اندازه یا وضعیت پروستات، چه خوش‌خیم و چه بدخیم، می‌تواند روی عملکرد مثانه و مجرای ادرار تأثیر بگذارد و منجر به علائم ادراری شود. تکرر ادرار یکی از شایع‌ترین این علائم است که هم در بزرگی خوش‌خیم پروستات (BPH) و هم در سرطان پروستات دیده می‌شود. درک این ارتباط و شناخت علائم دیگر، کلید تشخیص زودهنگام و مدیریت بهتر این شرایط است. پس با ما همراه باشید تا این موضوع مهم را بیشتر بشکافیم.

تکرر ادرار چیست و چه زمانی نگران‌کننده است؟

به زبان ساده، تکرر ادرار یعنی نیاز به دفع ادرار بیشتر از حد معمول. به طور کلی، اکثر افراد حدود ۴ تا ۸ بار در طول ۲۴ ساعت ادرار می‌کنند. اگر متوجه شدید که به طور قابل توجهی بیشتر از این تعداد، یا در فواصل زمانی کوتاه‌تر، نیاز به دستشویی دارید، ممکن است دچار تکرر ادرار شده باشید. این وضعیت می‌تواند شامل نیاز فوری به ادرار کردن یا بیدار شدن مکرر در طول شب برای دفع ادرار (که به آن شب ادراری یا ناکچوری گفته می‌شود) نیز باشد.

اما چه زمانی این تکرر ادرار باید باعث نگرانی شود؟ حقیقت این است که تکرر ادرار به خودی خود لزوماً خطرناک نیست و می‌تواند دلایل ساده‌ای مثل نوشیدن مایعات زیاد، به‌خصوص قهوه یا چای، یا مصرف برخی داروها داشته باشد. با این حال، اگر تکرر ادرار:

• به طور ناگهانی شروع شده و ادامه پیدا کند.
• با علائم دیگری همراه باشد (که در ادامه توضیح می‌دهیم).
• کیفیت زندگی شما را مختل کند (مثلاً باعث اختلال در خواب یا فعالیت‌های روزمره شود).

در این صورت، بهتر است آن را جدی بگیرید و برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کنید.

علائم ادراری شایع مرتبط با پروستات

مشکلات پروستات، چه BPH و چه سرطان، می‌توانند مجموعه‌ای از علائم ادراری مشابه ایجاد کنند که به علائم ادراری سرطان پروستات یا BPH معروف هستند. شناخت این علائم مهم است:

• تکرر ادرار: نیاز به دفع ادرار بیشتر از حد معمول، هم در روز و هم در شب (ناکچوری).
• فوریت ادراری: احساس نیاز ناگهانی و شدید به ادرار کردن که به سختی می‌توان آن را کنترل کرد.
• جریان ضعیف یا منقطع ادرار: کاهش فشار یا قطع و وصل شدن جریان ادرار هنگام تخلیه.
• مشکل در شروع ادرار: تأخیر یا سختی در شروع کردن فرآیند ادرار.
• احساس عدم تخلیه کامل مثانه: حس اینکه مثانه حتی پس از ادرار کردن هنوز پر است.
• ادرار قطره‌قطره در پایان: چکه کردن ادرار پس از اتمام تخلیه.
• درد یا سوزش هنگام ادرار (دیسوری): این علامت کمتر شایع است اما ممکن است رخ دهد.
• وجود خون در ادرار (هماچوری) یا مایع منی (هماتوسپرمی): این علائم می‌توانند نگران‌کننده‌تر باشند و نیاز به بررسی فوری دارند.

داشتن یک یا چند مورد از این علائم لزوماً به معنای سرطان نیست، اما قطعاً نشانه‌ای است که باید توسط پزشک بررسی شود.

آیا تکرر ادرار همیشه نشانه سرطان پروستات است؟

این یک سوال بسیار مهم است و پاسخ کوتاه آن “خیر” است. همانطور که اشاره شد، تکرر ادرار می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد و سرطان پروستات تنها یکی از آنهاست. در واقع، شایع‌ترین علت علائم ادراری مرتبط با پروستات در مردان مسن، سرطان نیست، بلکه وضعیت دیگری به نام بزرگی خوش خیم پروستات (BPH) است.

بزرگی خوش خیم پروستات (BPH) و نقش آن

هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات یا BPH به معنای بزرگ شدن غیرسرطانی غده پروستات است. این وضعیت با افزایش سن بسیار شایع می‌شود و تخمین زده می‌شود که حدود نیمی از مردان بین ۵۱ تا ۶۰ سال و تا ۹۰ درصد مردان بالای ۸۰ سال به آن مبتلا هستند. از آنجایی که پروستات بزرگ شده به مجرای ادرار فشار می‌آورد، علائم ادراری بسیار شبیه به علائم اولیه سرطان پروستات ایجاد می‌کند، مانند تکرر ادرار، جریان ضعیف، و ناکچوری.

نکته کلیدی این است که BPH سرطان نیست و خطر ابتلا به سرطان پروستات را افزایش نمی‌دهد، اگرچه هر دو بیماری می‌توانند همزمان وجود داشته باشند. تشخیص افتراقی بین BPH و سرطان پروستات فقط توسط پزشک و با انجام معاینات و آزمایش‌های لازم امکان‌پذیر است.

سایر علل تکرر ادرار در مردان

علاوه بر مشکلات پروستات (BPH و سرطان)، دلایل دیگری نیز می‌توانند باعث تکرر ادرار در مردان شوند:

• عفونت‌های دستگاه ادراری (UTIs): عفونت مثانه یا مجاری ادراری می‌تواند باعث تحریک مثانه و نیاز مکرر به ادرار شود، اغلب همراه با سوزش.
• پروستاتیت: التهاب غده پروستات که می‌تواند ناشی از عفونت یا دلایل دیگر باشد و علائم ادراری ایجاد کند.
• دیابت (نوع ۱ و ۲): افزایش قند خون می‌تواند منجر به تولید ادرار بیشتر شود زیرا بدن سعی می‌کند قند اضافی را دفع کند.
• مثانه بیش‌فعال (OAB): وضعیتی که در آن عضلات مثانه به‌طور غیرارادی منقبض می‌شوند و باعث احساس فوریت و تکرر ادرار می‌گردند.
• سنگ کلیه یا مثانه: سنگ‌ها می‌توانند باعث تحریک یا انسداد در دستگاه ادراری شوند.
• مشکلات عصبی: بیماری‌هایی مانند سکته مغزی یا ام‌اس می‌توانند بر اعصابی که مثانه را کنترل می‌کنند تأثیر بگذارند.
• مصرف برخی داروها: به ویژه داروهای ادرارآور (دیورتیک‌ها).
• مصرف زیاد مایعات، کافئین یا الکل: این مواد می‌توانند مثانه را تحریک کرده و حجم ادرار را افزایش دهند.
• اضطراب و استرس: عوامل روانی نیز می‌توانند بر عملکرد مثانه تأثیر بگذارند.

بنابراین، اگرچه سرطان پروستات و تکرر ادرار می‌توانند با هم مرتبط باشند، ضروری است که سایر علل احتمالی نیز در نظر گرفته شوند و تشخیص دقیق توسط پزشک انجام گیرد.

چگونه سرطان پروستات باعث تکرر ادرار می‌شود؟

حالا که می‌دانیم تکرر ادرار می‌تواند یکی از علائم ادراری سرطان پروستات باشد، بیایید ببینیم این اتفاق چگونه رخ می‌دهد. مکانیسم اصلی به موقعیت آناتومیک پروستات برمی‌گردد.

همانطور که گفتیم، غده پروستات دقیقاً زیر مثانه قرار دارد و مجرای ادرار را مانند یک حلقه در بر می‌گیرد. وقتی سلول‌های سرطانی در پروستات شروع به رشد می‌کنند، یک تومور تشکیل می‌دهند. این تومور در حال رشد می‌تواند به چند طریق باعث مشکلات ادراری، از جمله تکرر ادرار شود:

1. فشار بر مجرای ادرار: تومور بزرگ‌شده می‌تواند مجرای ادرار را فشرده و تنگ کند. این انسداد باعث می‌شود تخلیه مثانه سخت‌تر شود، جریان ادرار ضعیف گردد و فرد احساس کند مثانه‌اش کامل خالی نشده است. در نتیجه، مثانه زودتر پر می‌شود و نیاز به دفع ادرار مکررتر می‌شود.
2. تحریک مثانه: خود تومور یا التهاب ناشی از آن می‌تواند دیواره مثانه را تحریک کند. این تحریک باعث می‌شود مثانه حتی زمانی که حجم کمی ادرار در آن وجود دارد، سیگنال پر بودن را به مغز ارسال کند و فرد احساس نیاز فوری و مکرر به ادرار کردن داشته باشد.
3. تأثیر بر عضلات مثانه: در برخی موارد، سرطان ممکن است بر عملکرد عضلات مثانه یا اعصاب کنترل‌کننده آن تأثیر بگذارد و منجر به انقباضات ناخواسته یا مشکل در نگهداری ادرار شود.
4. گسترش به مثانه: در مراحل پیشرفته‌تر سرطان پروستات، تومور ممکن است به طور مستقیم به بافت مثانه گسترش یابد (متاستاز موضعی) که این امر مشکلات ادراری را تشدید می‌کند.

بنابراین، ترکیبی از انسداد فیزیکی و تحریک عصبی ناشی از تومور سرطانی می‌تواند منجر به علامت آزاردهنده تکرر ادرار شود، که یکی از دلایل مهم ارتباط بین سرطان پروستات و تکرر ادرار است.

مطالعه بیشتر: درباره غربالگری سرطان پروستات بیشتر بدانید.

تشخیص سرطان پروستات: از علائم تا آزمایش‌ها

اگر شما یا یکی از عزیزانتان علائم ادراری نگران‌کننده‌ای مانند تکرر ادرار را تجربه می‌کنید، اولین قدم مراجعه به پزشک (ترجیحاً متخصص اورولوژی) برای تشخیص سرطان پروستات یا رد کردن آن است. فرآیند تشخیص معمولاً شامل چند مرحله کلیدی است:

1. شرح حال و معاینه فیزیکی: پزشک در مورد علائم شما، سابقه پزشکی شخصی و خانوادگی‌تان سوال خواهد کرد. بخش مهمی از معاینه، معاینه رکتال دیجیتال (DRE) است. در این معاینه، پزشک با انگشت دستکش‌پوشیده و آغشته به روان‌کننده، از طریق مقعد، سطح پشتی پروستات را لمس می‌کند تا هرگونه توده، سفتی یا ناهنجاری را بررسی کند. اگرچه این معاینه ممکن است کمی ناخوشایند باشد، اما سریع و بسیار ارزشمند است.
2. آزمایش خون PSA: آزمایش آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) سطح پروتئینی به نام PSA را در خون اندازه‌گیری می‌کند که توسط سلول‌های پروستات (هم طبیعی و هم سرطانی) تولید می‌شود. سطح بالای PSA می‌تواند نشان‌دهنده سرطان پروستات باشد، اما لزوماً قطعی نیست. BPH، پروستاتیت، یا حتی فعالیت‌های اخیر مانند انزال نیز می‌توانند سطح PSA را بالا ببرند. بنابراین، نتایج PSA باید در کنار سایر یافته‌ها تفسیر شود.
3. آزمایش‌های تصویربرداری: در صورت مشکوک بودن نتایج اولیه، پزشک ممکن است آزمایش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی ترانس‌رکتال (TRUS) یا MRI پروستات را برای مشاهده دقیق‌تر غده و شناسایی نواحی مشکوک تجویز کند.
4. بیوپسی پروستات: اگر نتایج DRE، PSA یا تصویربرداری قویاً به نفع سرطان باشد، بیوپسی پروستات برای تأیید نهایی تشخیص ضروری است. در این روش، با استفاده از سوزن‌های نازک (معمولاً تحت هدایت سونوگرافی)، نمونه‌های کوچکی از بافت پروستات برداشته می‌شود تا زیر میکروسکوپ از نظر وجود سلول‌های سرطانی بررسی شوند.

مطالعه بیشتر: آزمایش PSA چیست و نتایج PSA چه معنایی دارد؟

به یاد داشته باشید که تشخیص زودهنگام، شانس درمان موفقیت‌آمیز سرطان پروستات را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد. بنابراین، نادیده گرفتن علائم یا به تعویق انداختن مراجعه به پزشک اصلاً توصیه نمی‌شود.

آزمایش PSA و معاینه رکتال دیجیتال (DRE)

همانطور که گفته شد، PSA و DRE دو ابزار اصلی غربالگری و تشخیص اولیه هستند. DRE به پزشک اجازه می‌دهد تا اندازه، شکل و قوام پروستات را به صورت فیزیکی ارزیابی کند. وجود نواحی سفت یا نامنظم می‌تواند شک به سرطان را برانگیزد. آزمایش PSA، اگرچه کامل نیست، اما یک شاخص خونی مهم است. افزایش مداوم سطح PSA یا بالا بودن قابل توجه آن، نیاز به بررسی‌های بیشتر را نشان می‌دهد. ترکیب نتایج این دو آزمایش، تصویر بهتری از وضعیت پروستات ارائه می‌دهد.

بیوپسی پروستات: تأیید نهایی

تنها راه قطعی برای تأیید وجود سرطان پروستات، بررسی میکروسکوپی نمونه بافتی از طریق بیوپسی است. این روش اطلاعات حیاتی در مورد وجود یا عدم وجود سرطان، میزان تهاجمی بودن آن (با استفاده از سیستم درجه‌بندی گلیسون) و گسترش احتمالی آن در داخل غده ارائه می‌دهد. نتایج بیوپسی، راهنمای اصلی برای تصمیم‌گیری در مورد بهترین رویکرد درمانی خواهد بود.

مدیریت و درمان تکرر ادرار در زمینه سرطان پروستات

اگر تشخیص سرطان پروستات تأیید شود و فرد از تکرر ادرار یا سایر علائم ادراری رنج ببرد، برنامه درمانی دو هدف اصلی را دنبال می‌کند: اول، درمان خود سرطان و دوم، مدیریت علائم ادراری برای بهبود کیفیت زندگی. درمان تکرر ادرار در سرطان پروستات معمولاً بخشی از برنامه جامع مدیریت بیماری است.

گزینه‌های درمانی برای سرطان پروستات

انتخاب روش درمانی برای سرطان پروستات به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله مرحله و درجه سرطان، سن و وضعیت سلامت کلی بیمار، و ترجیحات شخصی او. گزینه‌های اصلی عبارتند از:

• نظارت فعال (Active Surveillance): برای سرطان‌های کم‌خطر و با رشد آهسته، ممکن است درمان فوری لازم نباشد و به جای آن، بیماری با آزمایش‌های منظم PSA، DRE و گاهی بیوپسی‌های دوره‌ای تحت نظر گرفته شود.
• جراحی (پروستاتکتومی رادیکال): برداشتن کامل غده پروستات و برخی بافت‌های اطراف.
• پرتودرمانی: استفاده از اشعه پرانرژی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی، که می‌تواند به صورت خارجی (EBRT) یا داخلی (براکی‌تراپی) انجام شود.
• هورمون‌درمانی (ADT): کاهش سطح هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) مانند تستوسترون که باعث رشد سلول‌های سرطانی پروستات می‌شوند.
• شیمی‌درمانی: استفاده از داروها برای از بین بردن سلول‌های سرطانی که معمولاً برای سرطان‌های پیشرفته یا متاستاتیک استفاده می‌شود.
• ایمونوتراپی و درمان هدفمند: روش‌های جدیدتر که از سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سرطان استفاده می‌کنند یا به‌طور خاص مولکول‌های دخیل در رشد سرطان را هدف قرار می‌دهند.

راهنمای کامل درمان سرطان پروستات و گزینه‌های پیش رو را بخوانید.

مهم است که بدانید برخی از این درمان‌ها، به‌ویژه جراحی و پرتودرمانی، خود می‌توانند عوارض جانبی ادراری مانند بی‌اختیاری یا تکرر ادرار (حداقل به طور موقت) ایجاد کنند. پزشک معالج در مورد این خطرات و راه‌های مدیریت آن‌ها با شما صحبت خواهد کرد.

راهکارهای کاهش تکرر ادرار (5 راهکار حیاتی)

صرف‌نظر از درمان اصلی سرطان، اقداماتی وجود دارد که می‌تواند به مدیریت و کاهش تکرر ادرار ناشی از سرطان پروستات یا درمان آن کمک کند:

1. مدیریت مصرف مایعات: نوشیدن آب کافی مهم است، اما از مصرف حجم زیاد مایعات در یک نوبت، به‌خصوص نزدیک به زمان خواب، خودداری کنید. مصرف نوشیدنی‌های تحریک‌کننده مثانه مانند قهوه، چای، نوشابه‌های گازدار و الکل را محدود کنید.
2. آموزش مثانه (Bladder Training): این روش شامل تلاش برای افزایش تدریجی فواصل بین دفعات ادرار است. با برنامه‌ریزی زمان‌های مشخص برای دستشویی رفتن شروع کنید و به تدریج این فواصل را طولانی‌تر کنید تا مثانه به نگهداری حجم بیشتری عادت کند.
3. تمرینات کگل (Kegel Exercises): تقویت عضلات کف لگن می‌تواند به بهبود کنترل مثانه و کاهش فوریت و نشت ادرار کمک کند. از پزشک یا فیزیوتراپیست بخواهید نحوه صحیح انجام این تمرینات را به شما آموزش دهد.
4. دارو درمانی برای علائم: پزشک ممکن است داروهایی را برای کمک به کنترل علائم ادراری تجویز کند. برای مثال، داروهای آنتی‌کولینرژیک یا آگونیست‌های بتا-۳ می‌توانند به آرام کردن مثانه بیش‌فعال کمک کنند. داروهای آلفا-بلاکر نیز ممکن است برای شل کردن عضلات پروستات و گردن مثانه و بهبود جریان ادرار تجویز شوند (اگرچه بیشتر برای BPH استفاده می‌شوند، گاهی در زمینه سرطان نیز کاربرد دارند).
5. تخلیه کامل مثانه: هنگام ادرار کردن، وقت بگذارید و سعی کنید مثانه خود را کاملاً خالی کنید. تکنیک “تخلیه مضاعف” (Double Voiding) - یعنی پس از ادرار کردن، چند لحظه صبر کنید و دوباره تلاش کنید - می‌تواند مفید باشد.

اجرای این راهکارها در کنار درمان اصلی سرطان، می‌تواند به طور قابل توجهی به بهبود کیفیت زندگی و کاهش مشکلات ناشی از سرطان پروستات و تکرر ادرار کمک کند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

پیام اصلی واضح است: هرگونه تغییر پایدار در عادات ادراری نباید نادیده گرفته شود. به طور خاص، در صورت مشاهده موارد زیر، حتماً و بدون تأخیر به پزشک مراجعه کنید:

• تکرر ادرار مداوم یا تشدید شونده (به خصوص شب ادراری جدید یا بدتر شده).
• مشکل در شروع یا توقف جریان ادرار.
• جریان ادرار ضعیف یا منقطع.
• احساس عدم تخلیه کامل مثانه.
• فوریت ادراری یا بی‌اختیاری ادرار.
• درد یا سوزش هنگام ادرار.
• وجود خون در ادرار یا مایع منی.
• درد مداوم در ناحیه کمر، لگن، ران‌ها یا استخوان‌ها.
• کاهش وزن بدون دلیل.
• اختلال نعوظ جدید.
• تورم در پاها.

به یاد داشته باشید، بسیاری از این علائم می‌توانند ناشی از شرایط غیرسرطانی مانند BPH باشند، اما تشخیص صحیح و به موقع توسط پزشک حیاتی است. تشخیص زودهنگام سرطان پروستات بهترین شانس را برای درمان موفقیت‌آمیز فراهم می‌کند.

مطالعه بیشتر: درباره اهمیت سلامت مردان و چکاپ‌های منظم بیشتر بخوانید.

پرسش های متداول