آزمایش PSA چیست؟ | تشخیص سرطان با آنتی ژن اختصاصی پروستات

در این مقاله، اطلاعاتی درباره آزمایش PSA بیان شده است و بررسی می کنیم: آزمایش PSA چیست؟ آزمایش PSA برای چه افرادی باید تجویز شود و چگونه انجام می شود؟ نتایج PSA می توانند چه معنایی داشته باشند؟ انجام آزمایش PSA چه مزایا و معایبی دارد؟ لازم است پیش از تصمیم گیری در مورد انجام آن، با پزشک عمومی یا پرستار صحبت خود کنید. برخی از افراد برای انجام آزمایش PSA ممکن است با مشکل مواجه شوند.

آزمایش PSA چیست؟

آزمایش PSA نوعی آزمایش خون است که میزان آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) را در خون اندازه گیری می کند. آزمایش PSA خون، آزمایش خونی است که می تواند به تشخیص عارضه های مرتبط با پروستات از جمله سرطان پروستات کمک کند. PSA پروتئینی است که توسط سلول های طبیعی پروستات و همچنین سلول های سرطانی پروستات تولید می شود. وجود مقدار کمی PSA در خون طبیعی است و با افزایش سن و بزرگتر شدن پروستات مقدار آن به میزان کمی افزایش می یابد. افزایش سطح PSA می تواند نشان دهنده وجود مشکل در پروستات باشد، اما لزوماً به معنای ابتلا به سرطان نیست.

چرا آزمایش PSA انجام می شود؟

آزمایش PSA معمولاً برای غربالگری سرطان پروستات استفاده می شود. سطح بالای PSA می تواند نشانه سرطان پروستات باشد، اما می تواند به دلایل دیگری نیز افزایش یابد، مانند بزرگ شدن خوش خیم پروستات (BPH) یا عفونت پروستات.

در صورتی که فرد هیچگونه علائمی نداشته باشد، پیش از تصمیم گیری در مورد انجام آزمایش، لازم است با پزشک عمومی یا پرستار در مورد مزایا و معایب انجام آزمایش PSA صحبت کند. در صورت داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان پروستات یا پستان، حتما به پزشک اطلاع دهید. پزشک عمومی یا پرستار همچنین در مورد وضعیت سلامت عمومی فرد و ابتلا به دیگر عارضه های پزشکی با او صحبت خواهند کرد. بنا بر فاکتورهای مختلفی ممکن است پزشک عمومی انجام آزمایش PSA را تجویز نکند، مگر اینکه فرد، علائم احتمالی ابتلا به عارضه مرتبط با پروستات را داشته باشد. ممکن است اگر فرد تصمیم به انجام آزمایش PSA داشته باشد، پزشک عمومی، انجام معاینه لمس پروستات (DRE) - که گاهی به عنوان معاینه مقعدی پروستات نیز شناخته می‌شود - و آزمایش ادرار را برای بررسی وجود عفونت ادراری تجویز کند.

آزمایش PSA اولیه چیست؟

آزمایش اولیه آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) زمانی است که احتمال ابتلا به سرطان پروستات هنوز بسیار کم است - به عنوان مثال فرد در دهه 40 زندگی خود قرار دارد. هدف از آزمایش اولیه PSA کمک به تشخیص سرطان پروستات نیست. در عوض، برخی تحقیقات نشان می دهند که می توان از آن برای پیش بینی میزان احتمال ابتلا به سرطان پروستات در آینده استفاده کرد. به عنوان مثال، اگر سطح PSA مردی در 40 سالگی کمی بالاتر از حد انتظار باشد، ممکن است در آینده، بیشتر در معرض ابتلا به سرطان پروستات قرار داشته باشد.
اگر نتیجه آزمایش نشان دهد که فرد در معرض ابتلا قرار دارد، ممکن است با همکاری پزشک تصمیم بگیرد که آزمایش های PSA را به طور منظم انجام دهد تا بروز هرگونه تغییرات نشان دهنده سرطان پروستات را شناسایی کنند. با این حال، هنوز به طور دقیق مشخص نیست که چه میزان PSA در دهه 40 می تواند نشان دهنده افزایش احتمال ابتلا به سرطان پروستات در آینده باشد، یا هر چند وقت یکبار پس از انجام آزمایش اولیه، باید آزمایش PSA انجام شود. به همین دلیل، آزمایش اولیه در بسیاری از کشورها رایج نیست. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد آزمایش اولیه، می توان با پزشک عمومی صحبت کرد.

آزمایش PSA برای چه افرادی تجویز می شود؟

آزمایش PSA معمولاً برای افراد بالای 50 سال - در صورتی که خطر خاصی به همراه نداشته باشد- تجویز می شود. افراد با نژاد سیاه پوست یا دارای سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان پروستات، بیشتر در معرض ابتلا به سرطان پروستات قرار دارند، بنابراین ممکن است لازم باشد با پزشک عمومی درباره انجام آزمایش PSA پیش از سن 45 سالگی صحبت کنند.
همچنین ممکن است در صورت بروز علائم احتمالی ابتلا به عارضه مرتبط با پروستات، آزمایش PSA برای فرد تجویز شود. برای برخی از افراد، این آزمایش به عنوان بخشی از معاینه عمومی، تجویز می شود. فرد باید پیش از انجام آن، در مورد مزایا و معایب آن و اینکه آیا این آزمایش برای او مناسب است یا خیر با پزشک مشورت کند.

آزمایش PSA چگونه انجام می شود؟

آزمایش PSA یک آزمایش ساده است که به راحتی انجام می شود. برای انجام این آزمایش، یک نمونه خون از ورید بازو گرفته می شود و برای آزمایش به آزمایشگاه فرستاده می شود. مقدار PSA در خون بر حسب نانوگرم (یک میلیاردم گرم) در هر میلی لیتر خون (ng/ml) اندازه گیری می گردد. پیش از انجام آزمایش PSA نیازی به ناشتا بودن نیست. مشخص شدن نتیجه آزمایش ممکن است یک تا دو هفته طول بکشد.

چه عواملی می توانند بر سطح PSA تأثیر بگذارند؟

آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) توسط سلول های سالم در پروستات تولید می شود، بنابراین وجود مقدار کمی PSA در خون طبیعی است. این مقدار با افزایش سن افزایش می یابد، زیرا پروستات بزرگتر می شود.
مشکلات مرتبط با پروستات، مانند بزرگ شدن پروستات، بیماری پروستاتیت یا سرطان پروستات، می تواند باعث افزایش سطح PSA شود - اما عوامل بسیار دیگری نیز وجود دارند که می توانند بر سطح PSA تأثیر بگذارند، این عوامل عبارتند از:

• عفونت ادراری. ممکن است انجام آزمایش عفونت ادراری نیز تجویز شود زیرا این عارضه نیز می تواند سطح PSA را افزایش دهد. در صورت مشاهده علائم عفونت، بیمار تحت درمان قرار می گیرد. پیش از انجام آزمایش مجدد PSA، باید حدود شش هفته صبر کرد تا عوارض عفونت به طور کامل از بین بروند.
• ورزش شدید. ممکن است از فرد خواسته شود که 48 ساعت پیش از انجام آزمایش PSA هیچگونه ورزش شدیدی انجام ندهد.
• انزال. انزال می تواند باعث افزایش میزان PSA شود. معمولاً از فرد خواسته شود که از داشتن هرگونه فعالیت جنسی که منجر به انزال می شود در 48 ساعت قبل از آزمایش PSA خودداری کند.
• تحریک پروستات. تحریک پروستات، می تواند سطح PSA را برای مدتی افزایش دهد. بهتر است یک هفته پیش از انجام آزمایش PSA از انجام این کار پرهیز شود.
• بیوپسی پروستات. درصورتی که در شش هفته پیش از انجام آزمایش PSA، بیوپسی انجام شود، سطح PSA ممکن است افزایش یابد.
• مصرف برخی داروها. پزشک عمومی یا پرستار خود را از مصرف هرگونه داروی دارای نسه یا بی نسخه مطلع سازید، زیرا مصرف برخی داروهای می توانند بر سطح PSA تأثیر بگذارند. به عنوان مثال، برخی از داروهایی که برای درمان بزرگی پروستات تجویز می‌شوند -مهارکننده‌های 5-آلفا ریداکتاز- مانند فیناستراید (پروسکار) یا دوتاستراید (اوودارت) می‌توانند سطح PSA را کاهش دهند و باعث ایجاد خطا در نتیجه آزمایش شوند.
• انجام دیگر آزمایش ها یا جراحی. اگر آزمایش یا جراحی روی مثانه یا پروستات انجام شده باشد، ممکن است لازم باشد فرد تا شش هفته برای انجام آزمایش PSA منتظر بماند.
• کاتترهای ادراری. در صورت استفاده از سوند برای تخلیه ادرار از مثانه ممکن است لازم باشد تا شش هفته پس از قرار دادن آن از انجام آزمایش PSA دست نگاه داشت.

نتایج آزمایش PSA چه چیزی را نشان می دهند؟

موارد زیادی می توانند باعث افزایش سطح PSA شوند، از جمله مشکلات مرتبط با پروستات که در ادامه ذکر شده اند:

• بزرگ شدن پروستات
• پروستاتیت
• سرطان پروستات

بنابراین آزمایش PSA معمولاً به تنهایی نمی تواند نشان دهد که آیا فرد مبتلا به سرطان پروستات است یا خیر. در بسیاری از موارد، افرادی که سطح PSA افزایش یافته دارند، مبتلا به سرطان پروستات نیستند. همچنین ممکن است برخی از افراد با سطح PSA طبیعی نیز به سرطان پروستات مبتلا باشند.

برای آشنایی با "تفسیر نتایج آزمایش PSA" میتوانید، از بخش مرجع سرطان پروستات ایران استفاده کنید.

در اینجا چند مثال از مواردی که می تواند باعث افزایش سطح PSA شود، آورده شده است:

• بزرگ شدن خوش خیم پروستات (BPH): BPH یک بیماری شایع است که در مردان بالغ رخ می دهد. در این بیماری، پروستات بزرگ می شود و می تواند جریان ادرار را مسدود کند. BPH می تواند باعث افزایش سطح PSA شود، اما معمولاً سطح PSA در این بیماران کمتر از 10 ng/mL است.
• عفونت پروستات: عفونت پروستات یک بیماری جدی است که می تواند باعث درد، سوزش و تب شود. عفونت پروستات می تواند باعث افزایش سطح PSA شود، اما معمولاً سطح PSA در این بیماران کمتر از 10 ng/mL است.
• جراحی پروستات: جراحی پروستات می تواند باعث افزایش سطح PSA شود. سطح PSA معمولاً پس از جراحی کاهش می یابد.
• التهاب پروستات (پروستاتیت): التهاب پروستات یک بیماری است که می تواند باعث درد، سوزش و تب شود. التهاب پروستات می تواند باعث افزایش سطح PSA شود، اما معمولاً سطح PSA در این بیماران کمتر از 10 ng/mL است.
• داروهای خاص: برخی از داروها می توانند باعث افزایش سطح PSA شوند. این داروها عبارتند از:
  • داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs)، مانند ایبوپروفن و ناپروکسن
  • داروهای درمان هورمون درمانی سرطان پروستات
  • داروهای درمان اختلال نعوظ

برای تصمیم گیری در مورد اینکه آیا فرد نیاز به مراجعه به پزشک متخصص دارد، پزشک معالج او موارد زیر را بررسی می کند:

• سطح PSA
• نتایج DRE، در صورت انجام آن
• بررسی عوامل افزایش دهنده احتمال ابتلا به سرطان پروستات
• هرگونه عارضه پزشکی یا شرایط دیگری که می تواند بر سطح PSA فرد تأثیر بگذارد
• سابقه انجام آزمایش برای بررسی سرطان پروستات

پیشنهاد متخصص برای بیماران با سطح PSA بالا

درصورتی که پزشک تشخیص دهد سطح PSA بالاتر از حد معمول است، ممکن است بیمار را به یک پزشک متخصص معرفی کند. به عنوان مثال، اگر سطح PSA فرد 3 نانوگرم در میلی لیتر یا بالاتر باشد، ممکن است نیاز به مراجعه به متخصص باشد. توجه باشید که این فقط مثال است و سطوح کمی بالاتر می توانند در افراد مسن طبیعی باشند.
اگر سطح PSA فرد کمتر از 3 نانوگرم در میلی لیتر باشد اما به دلایل دیگری، مانند داشتن سابقه خانوادگی، در معرض ابتلا به سرطان پروستات قرار داشته باشد، لازم است به متخصص مراجعه کند.
اگر پزشک عمومی تشخیص دهد که بیمار، ممکن است مبتلا به سرطان پروستات باشد، بیمار باید فوراً به متخصص مراجعه کند.
اگر پزشک تشخیص دهد که عامل دیگری باعث افزایش سطح PSA در فرد شده است، ممکن است به جای مراجعه فوری به پزشک متخصص، آزمایش PSA دیگری را تجویز کند تا تغییر سطح PSA فرد را بررسی نماید.
پزشک عمومی باید احتمال همه این موارد را با بیمار در میان بگذارد تا بیمار با در اختیار قرار دادن  اطلاعات لازم، به او در تصمیم گیری کمک کند.

انجام آزمایش های منظم PSA

پس از انجام اولین آزمایش PSA، ممکن است برخی افراد تصمیم بگیرند هر چند سال یک بار این آزمایش ها را به طور منظم انجام دهند، به خصوص اگر نتیجه اولین آزمایش نشان دهد که در معرض ابتلا به سرطان پروستات قرار دارند. انجام منظم آزمایش ها، راه بسیار خوبی برای تشخیص هرگونه تغییر در سطح PSA است که می تواند نشان دهنده ابتلا به سرطان پروستات باشد. اما تحقیقات بیشتری لازم است تا نشان دهد هر چند وقت یکبار این آزمایش ها باید انجام شوند. می توان در مورد زمان انجام آزمایش با پزشک عمومی یا پرستار مشورت کرد.

می توان سطوح PSA را در همراه با تاریخ انجام آن در جدولی نوشت تا تغییرات آن به طور منظم ثبت شود.

مزایا و معایب انجام آزمایش PSA

پیش از انجام تست PSA باید در مورد مزایا و معایب آن با پزشک مشورت کرد. انجام آزمایش PSA یک تصمیم شخصی است - اولویت های افراد می توانند با یکدیگر متفاوت باشند.

مزایا

• می تواند به تشخیص سرطان پروستات پیش از بروز هر گونه علائمی کمک کند.
• می‌تواند به تشخیص سرطان سریع‌الرشد در مراحل اولیه، زمانی که درمان می‌تواند از گسترش آن و ایجاد مشکلات دیگر جلوگیری کند، کمک نماید.
• انجام آزمایش های PSA به طور منظم، به خصوص در افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به سرطان پروستات قرار دارند، می تواند مفید باشد و هر گونه افزایش غیرعادی در سطح PSA را که ممکن است نشانه ابتلا به سرطان پروستات باشد را تشخیص دهد.

معایب

• بالا بودن سطح PSA، حتی اگر فرد مبتلا به سرطان پروستات نباشد. بسیاری از افرادی که نتیجه آزمایش آنها نشان می دهد دارای سطح PSA بالایی هستند، مبتلا به سرطان پروستات نیستند.
• آزمایش PSA ممکن است سرطان پروستات را نشان ندهد. مطالعه گسترده ای در این زمینه انجام شد که نشان داد از هر 7 نفر، یک نفر (15 درصد افراد) با سطح PSA طبیعی ممکن است مبتلا به سرطان پروستات باشد و از هر 50 نفر یک نفر (2 درصد) با سطح PSA طبیعی ممکن است به سرطان با رشد سریع مبتلا شود.
• اگر سطح PSA بالا باشد، ممکن است نیاز به انجام بیوپسی باشد. انجام بیوپسی می تواند عوارض جانبی مانند درد، عفونت و خونریزی ایجاد کند. امروزه در بیشتر موارد، افراد ابتدا تحت اسکن MRI قرار می گیرند و تنها در صورتی که در نتیجه اسکن، مورد غیرعادی مشاهده شود، نمونه برداری انجام می شود.
• تشخیص ابتلا به سرطان پروستات دارای رشد آهسته که معمولا باعث ایجاد مشکلی نمی شود و یا باعث کاهش بقای بیمار نمی شود، می تواند همچنان باعث ایجاد نگرانی در فرد شود و او را به انجام درمان غیرضروری وادار کند. درحالی که بیشتر افراد مبتلا به سرطان لوکال و کم خطر پروستات، تنها لازم است به طور منظم تحت نظر قرار گیرند و تنها در صورتی که سرطان شروع به رشد کند، درمان آن را شروع کنند.

آیا انجام آزمایش PSA ضروری است؟

تصمیم گیری در مورد انجام یا عدم انجام آزمایش PSA می تواند دشوار باشد. پیش از تصمیم گیری، بهتر است سوالات زیر را از خود بپرسید، یا آنها را با پزشک عمومی یا پرستار مطب در میان بگذارید.

• آیا من در معرض ابتلا به سرطان پروستات هستم؟
• اگر سطح PSA من طبیعی باشد، آیا این اطمینان وجود دارد که مبتلا به سرطان نباشم؟
• اگر سطح PSA من بالاتر از حد انتظار باشد چه اتفاقی می افتد؟
• آیا پیش از تصمیم گیری برای انجام بیوپسی، اسکن MRI انجام می شود؟
• اگر تشخیص داده شود که مبتلا به سرطان پروستات با رشد آهسته هستم، آیا باز هم لازم است تحت درمان قرار بگیرم؟ حتی در صورتی که عوارض جانبی ایجاد نشده باشد؟ یا به جای آن از روش نظارت بر سرطان استفاده خواهد شد؟

صحبت کردن در مورد این موضوع با شریک زندگی، خانواده یا دوستان می تواند مؤثر باشد. در صورت تمایل برای گفت و گو در مورد آزمایش ها، می توان با پرستاران متخصص تماس گرفت. آنها می توانند به بیمار در اطلاع از احتمال ابتلا به سرطان پروستات و مزایا و معایب انجام آزمایش PSA کمک کنند.

نگرانی برای مراجعه به پزشک عمومی

در صورت داشتن نگرانی برای ابتلا به سرطان پروستات یا در صورت بروز علائم غیرعادی، لازم است با پزشک عمومی خود در این باره صحبت کنید. داشتن احساس نگرانی یا خجالت برای مراجعه به پزشک یا انجام آزمایش ها، طبیعی است. اما نباید اجازه داد که این موضوع مانع از مراجعه به پزشک شود. باید به یاد داشت که این آزمایش ها به پزشک در تشخیص و انتخاب درمان کمک بسیار زیادی می کند. پزشک عمومی در مورد تست PSA و محدودیت های آن به فرد توضیح می دهد. همچنین به فرد خاطر نشان می کند که تصمیم نهایی با خود او خواهد بود و لازم است درباره آن فکر کند، با شریک زندگی خود صحبت کند و در صورت تمایل برای انجام تست مراجعه کند.

برای آشنایی با "آزمایش های سرطان پروستات" میتوانید، از بخش مرجع سرطان پروستات ایران استفاده کنید.

اقدامات بعدی پس از آزمایش PSA

اگر سطح PSA شما بالاتر از حد نرمال باشد، پزشک ممکن است اقدامات زیر را پیشنهاد دهد:

• معاینه لمسی پروستات: در این معاینه، پزشک از طریق راست روده، پروستات را لمس می‌کند تا تغییرات احتمالی را بررسی کند.
• سونوگرافی پروستات: این سونوگرافی به بررسی دقیق تر پروستات و تشخیص هرگونه توده یا ضایعه کمک می‌کند.
• بیوپسی پروستات: در این مرحله، با برداشتن نمونه کوچکی از بافت پروستات، می‌توان به طور قطعی وجود یا عدم وجود سرطان را تشخیص داد.

سخن آخر: زندگی با آگاهی، زندگی بدون ترس

آزمایش PSA یک ابزار مهم برای غربالگری سرطان پروستات است. با آگاهی از این آزمایش و انجام آن در زمان مناسب، می‌توانید شانس خود را برای تشخیص زودهنگام سرطان پروستات و درمان موفقیت‌آمیز آن افزایش دهید.

پرسش های متداول